1- دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده پژوهشهای عالی هنر و کارآفرینی، دانشگاه هنر اصفهان.
2- عضو هیات علمی گروه پژوهش هنر،دانشگاه هنر اصفهان
چکیده: (6224 مشاهده)
قوم کرمانج شمال خراسان، از اقوام فعال ایران در کار آفرینش گلیم هستند و این هنر یکی از مهمترین تولیدات خانگی آنان بهشمار میرود. این پژوهش توسعهای، پس از بررسی صد و سی نمونه گلیم کرمانجی (40 نمونه از ساکنین روستاهای کرمانجنشین خراسان شمالی، 36 نمونه از بین عشایر کرمانج و 54 نمونه نیز در مجموعههای تاجران و فروشندگان فرش در بجنورد، قوچان و مشهد) و استخراج نقشمایههای برگرفته از طبیعت آنها، تلاش دارد به گونهشناسی این نقشها و بررسی شیوههای ترکیببندی آنها بپردازد. دادههای کیفی واکاویشده در این نوشتار به دو شیوه میدانی و اسنادی یافتهاندوزی شدهاند. نقشمایههای گلیم کرمانجی را از نظر موضوعی میتوان در چهار گروه تقسیمبندی نمود: 1. نقشهای طبیعی، 2. نقشهای برگرفته از ابزار و وسایل زندگی، 3. نقشهای انتزاعی، 4. ریزنقشهای هندسی؛ که بیشترین شمار و گوناگونی را در این میان نقشمایههای طبیعی دارند. وابستگی زندگی کرمانجها به عوامل جغرافیایی و شرایط زیستمحیطی، طبیعت را در ذهن ایشان بدل به کنشگری قهار و سترگ ساخته و به نیروهای آن نقشی اسطورهای بخشیده است. نقشمایههای طبیعی در گلیم کرمانجی خود در سه گروه جای میگیرند: 1. نقشهای جانوری که به سه شیوه شمایلی، برساخته و نمادین بازنمایی میشوند (همچون: طاووس، مرغابی، دمجنبانک، مریشک، دیک، عقاب، هوپهوپ، دهوه، جیران، بهران، گوجی، بهزننیری، منیگ، چووچک، گال، ریوی، چاکل و چاکلینکلخار و چاگلشقه، و کاووک) 2. نقشهای گیاهی (همچون: گل، دار، مهره، و پرک) 3. نقشهای برگرفته از پدیدههای طبیعی (همچون: چیک، گانی و خارخارک). بافنده کرمانج در چیدمان نقشها بر گستره گلیم نیز از ارتباط خود با طبیعت الگو گرفته. اکثر نقشهای زمینه دارای موضوعاتی است که ارتباط مستقیمتری با زندگی روزمره او دارند، در حالی که نقشهای تکرارشونده حاشیه، از طبیعت پیرامون زندگی ایلیاتی یا از انگارههای نمادین و ذهنی الهام گرفته شده است.
شمارهی مقاله: 3
نوع مطالعه:
علمی - پژوهشي |
موضوع مقاله:
طرح و نقشه دریافت: 1398/3/23 | پذیرش: 1400/2/13 | انتشار: 1400/3/22