بندهای خاکی پدیده‌های پیش‌از‌تاریخی می‌توانند باشند. این سازه‌ها برای بهره‌برداری از منابع آب سطحی در موقعیت‌های خاصی در چشم‌اندازهای طبیعی طراحی می‌شده‌اند. در فلات ایران منابع آب سطحی عموماً فصلی‌اند. فصل‌هایی که آب‌های سطحی بیشتر جاری می‌شوند شامل ماه‌های اواخر زمستان تا نیمه اول بهار است. این در حالی است که طبق تقویم کشاورزی اوج نیاز به آب برای بیشتر محصولات کشاورزی، ماه پایانی بهار و ماه نخست تابستان است. بر اساس این تقویم، بندهای خاکی به‌عنوان سازه‌های عموماً چندماهه از مواد طبیعی مانند خاک و سنگ ساخته‌شده و به‌طور موقت مورداستفاده قرار می‌گیرند. مادامی‌که بندهای خاکی صرفاً از مواد طبیعی، بی‌هیچ تغییری در آن‌ها ایجادشده باشند، بهسبب طبیعی بودن همه موادِ مورداستفاده، شناسایی آن‌ها نه‌تنها از پیش‌از‌تاریخ، بلکه از سده‌های متأخر ممکن نیست. اما در موردی ویژه که در این مقاله معرفی و تجزیه‌وتحلیل می‌شود، ساخت بندی خاکی با خشت‌های قالبی در محوطه‌ای پیش‌از‌تاریخی موجب شده که در زمان معاصر پس از حدود پنج هزاره بتوان بقایای به‌جامانده از بندی خشتی با کارکردی مشابه بندهای خاکی را شناسایی و معرفی نمود. این مقاله به معرفی، تجزیه‌وتحلیل موقعیت و کارکردهای احتمالی بندی خاکی- خشتی در محوطه پیش‌از‌تاریخی دامغانی در حاشیه جنوب شرقی شهر معاصر سبزوار در خراسان رضوی می‌پردازد. منظور از بند خاکی- خشتی، سازه‌ای خشتی است که روی پایه‌ای از خاک رُسی قرارگرفته و دو انتهای سازه به پشته‌های خاک طبیعی منتهی می‌شود. به‌طورکلی کاربری چنین سازه‌ای، بهره‌برداری از منابع آب سطحی است. بهره‌برداری برای مصارف آب شرب استقرار پیش‌از‌تاریخی دامغانی، بهره‌برداری برای کشاورزی، بهره‌برداری توأمان برای مصارف آب شرب و مطبوع سازی فضاهای استقرار و کشاورزی و دامداری، فرضیه‌های قابل‌بررسی و ارزیابی هستند. براساس نمونه‌های معاصر و نزدیک به معاصر فرضیه سوم محتمل‌تر است.
Garazhian O, Sabori H, Emami S M. The Archaeology of Earthen-Mud Bricks Dam and a Structure for Surface Water Utilization in Damghani Archaeological Site, Northeastern Iran. Journal of Rainwater Catchment Systems 2022; 10 (1) : 5 URL: http://jircsa.ir/article-1-456-fa.html
گاراژیان عمران، صبوری هادی، امامی سید محمد امین. باستان‌شناسی بند خاکی- خشتی و سازه بهره‌برداری از منابع آب سطحی در تپه دامغانی، شمال شرق ایران. سامانه‌هاي سطوح آبگير باران. 1401; 10 (1) :49-66
تکمیل و ارسال فرم تعارض منافع نویسنده گرامی ، پس از ارسال مقاله ، جهت دریافت فرم، لطفا بر روی کلمه فرم تعارض منافع کلیک نمایید و پس از تکمیل، در فایل های پیوست مقاله قرار دهید.
