با وجود شبهه ربوی دانستن نظام بانکی ایران در نزد برخی از مراجع عظام و مردم و آثار منفی خلق پول بانکی، هنوز عدهای بر این عقیدهاند که بانکداری کنونی ایران نه تنها بدون ربا بلکه اسلامی است و خلق پول اعتباری بانکی حق مسلم بانک است. برای رد این عقیده در ابتدا ماهیت اصلی بانکداری غربی را تببین کردیم و نشان دادیم دو ویژگی اصلی بانکداری غربی یکی انواع قراردادهای بدهی با نرخ بهرههای ثابت و با تضمین اصل سرمایه (قرض ربوی) و دیگری خلق پول اعتباری است. قانون پولی و بانکی سال 62 و اصلاحات پیشنهادی اخیر تنها به ویژگی ربوی بانکها و بدونربا کردن آن در قالب عقود مشروع و متنوع کردن آنها برای تأمین اغراض سپردهگذار و متقاضی تسهیلات در بخش تجهیز و تخصیص منابع پرداختهاند و خلق پول اعتباری بانکها مغفول و یا حق مسلم آنها فرض شده است. این درحالی است که آن ویژگی که بانک را بانک میکند همین خلق پول اعتباری است نه آن قرض ربوی. افزون بر مسئلۀ خلق پول اعتباری پرسشی مطرح است مبنی براینکه آیا بانکداری کنونی و اصلاحات اخیر، که ادعا میشود نهتنها بدونربا بلکه اسلامی است، تا چه اندازه واقعیت دارد؟ پژوهش حاضر بنیادی بوده و با روش تحلیل محتوا و مطالعه کتابخانهای نشان داده است که بهخاطر حضور ربا و شبهۀ ربا از مسیرهای مختلف در بانکداری کنونی ایران، قانون بانکداری بدونربای سال 62 و اصلاحات پیشنهادی اخیر در گام اول حرکت بهسوی بانکداری اسلامی یعنی بازداشتن مردم از ارتکاب ربای آشکار است. اما با همۀ تلاشهای انجامشده هنوز نتوانستیم گام لازم دوم را که بدونربا کردن نظام بانکی است تکمیل کنیم و تا ورود به گام سوم، یعنی بانکداری اسلامی، راهی طولانی درپیش داریم. بانکداری اسلامی شاخصههایی دارد که هر ترتیب قانونگذاری و نهادسازی باید از پس احراز و تأمین آن شاخصهها برآید.
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
عمومى انتشار الکترونیک: 1399/12/1
فهرست منابع
1. قرآن کریم. مترجم حسین انصاریان. 1393. تهران: سازمان دار القرآن الکریم، نشر تلاوت.
احمدی، محمد حسین؛ حسینی، سید محمد. 1392. راههای شرعی سپردهگذاری در بانکها. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
امام خمینی، سید روحالله. 1378. کتاب البیع. جلد 2. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
بخش فرهنگی جامعۀ مدرسین حوزۀ علیمۀ قم. 1386. ربا: پیشینۀ تاریخی ربا، ربا در قرآن و سنت، انواع ربا و فرار از ربا. قم: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم).
توسلی، محمد اسماعیل. 1394. تحلیل ماهیت پول و بنیآنهای اعمال سیاست پولی در اقتصاد اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـــــــــــــــ. 1397. «آیا خلق پول اعتباری بانکها «اکل مال به باطل» است؟»، خبرگزاری ایکنا، 29 بهمن 1397، کد خبر: ۳۷۹۱۰۹۳ [https://iqna.ir/fa/news/3791093]
جوادی آملی، عبدالله. 1393الف. «پیام آیتالله جوادی آملی به همایش اقتصاد مقاومتی از منظر دین». خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)منطقه قم، 18/02/1393. [https://www.isna.ir/news/93021812342]
الحرالعاملی، شیخ محمد حسن. بیتا. وسائلالشیعه الی تحصیل مسائلالشریعه. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
حسینی دولتآبادی، مهدی. 1395. «ماهیت بانک و دلالتهای آن برای بانکداری اسلامی». دوفصلنامۀ مطالعات اقتصاد اسلامی. سال هشتم. شمارۀ دوم (پیاپی 16). بهار و تابستان. صص 198-173.
خاندوزی، سید احسان، 1397 ، «هماکنون 85 درصد ارزش سپردههای بانکی متعلق به 5/2 درصد سپردهگذاران است»، خبرگزاری تابناک، کد خبر: ۸۱۷۴۸۶، تاریخ انتشار: ۲۷ تیر ۱۳۹۷.
[https://www.tabnak.ir/fa/news/817486]
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه. 1374. پول در اقتصاد اسلامی. تهران: سمت.
روحانی، سید علی؛ بنی طبا، سید مهدی. 1395. آسیبشناسی نظام بانکی: 7. نظارت شرعی بانک مرکزی. تهران: مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
روحانی، سیدعلی؛ کمیجانی، اکبر؛ ابریشمی، حمید. 1397. «ماهیت بانک و فرایند خلق پول بانکی، نقد دیدگاههای رایج و دلالتها». دوفصلنامۀ جستارهای اقتصادی. بهار و تابستان. شمارۀ 29. صص 30-1.
شابرا، محمدعمر. 1992. «نحو نظام نقدی عادل». ترجمۀ سید محمد شکر. عمّان: دارالبشیر للنشر و التوزیع. عمان، اردن.
شفیعی مازندرانی، محمد. 1379. «وام و ربا در نگرش اسلامی». مشهد: آستان قدس رضوی.
شهنازی، روحاله؛ پناهی، مجتبی. 1395. «سنجش میزان صوری بودن قراردادهای تسهیلات بانکی: مطالعه موردی بانک ملت شیراز». مجلۀ اقتصاد و بانکداری اسلامی. سال پنجم. شمارۀ 16. پاییز.
طباطبایی، سید محمد حسین. 1390 ق. المیزان فی تفسیر القرآن. ج 2. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
ـــــــــــــــــــــــــــــ. 1417ق. المیزان فی تفسیر القرآن. ج 8. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیۀ قم.
فریدمن، میلتون. 1375. اقتصاد مکتب پولی. ترجمۀ دکتر مهدی تقوی و دکتر حسن مدرکیان. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
قانون پولی و بانکی کشور (مصوب 1351) ( با اصلاحات سالهای بعد). تهران: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
القرطبی، ابوعبداللَّه محمد بن احمد الانصاری. 1985م. الجامع لاحکامالقرآن. بیروت: دار احیاءالتراثالعربی.
مبشری عارف ، محمد. 1398. «نگاهی دوباره به ابعاد شرعی خلق پول». پژوهشکدۀ پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. 02/01/1398. کد:294320. https://www.mbri.ac.ir.
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی .1397. «لایحۀ پیشنهادی قانون بانک مرکزی». به شماره و تاریخ 970431 (موجود نزد نویسنده مسئول).
مطهری، مرتضی. 1377. یادداشتهای استاد مطهری. ج 4. تهران: انتشارات صدرا.
معصومینیا، علی. 1396. «صوری بودن ۸۵ درصد قراردادهای بانکی». 04/07/1396. خبرگزاری تسنیم. [/www.tasnimnews.com/fa/news/1396/07/04/1529545]
موسویان، سید عباس. 1396. «نشست بررسی مشروعیت خلق پول اعتباری در نظام بانکی»، دانشکدۀ اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی. باز نشر: 12 / 12 / 1396. خبرگزاری فارس. گروه اقتصاد.
[https://www.farsnews.ir/news/13961211000868]
موسویان، سید عباس. 1386. «نقد و بررسی قانون عملیات بانکی بدونربا و پیشنهاد قانون جایگزین». فصلنامۀ علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی. سال هفتم. شمارۀ 25.
موسویان، سید عباس؛ میسمی، حسین. 1393. بانکداری اسلامی (مبانی نظری ـ تجارب عملی). تهران: پژوهشکدۀ پولی و بانکی.
موسویان، سید عباس؛ میثمی، حسین. 1396. بانکداری اسلامی (بانکداری مرکزی اسلامی و سیاستگذاری پولی و ارزی). تهران: پژوهشکدۀ پولی و بانکی.
نظرپور، محمد نقی؛ موسویان، سید عباس. 1393. بانکداری بدونربا از نظریه تا تجربه. قم: دانشگاه مفید.
النووی، یحیی بن شرف. بیتا. المجموع شرح المهذّب. ج 6، باب 10، کتابالزکاة، بابالزکاة الذهب والفضّة. بیروت: دارالفکر.