در گذشته فضاهای تجاری تسهیلگر نیازهای اقتصادی انسان از طریق داد و ستد بودند و از ارکان هر مجموعۀ زیستی محسوب میشدند. در حال حاضر با تأثیر مدرنیته و ترویج سبک زندگی مصرفی، مراکز خرید مکانی برای بروز چیزهایی است که نادیده گرفته شدهاند و در تعارض کامل با آموزههای اسلامی هستند. همانطور که مشخص است، مراکز خرید و مجتمعهای تجاری در کلانشهرها روز به روز افزایش مییابند و تأثیرات مخرب قابلتوجهی دارند؛ از اینرو شناسایی اثرات و برنامهریزی برای آنان ضروری است. قواعد فقهی یکی از منابع کاربردی در اسلام برای استخراج احکام و روش عمل بهمنظور همراستایی با آموزههای اسلامی هستند و شایستگی هماهنگی با محیط و شرایط را به فقه تزریق میکنند. بر این اساس، مسئلۀ مدنظر در این پژوهش، بررسی مطلوبیت مراکز تجاری بر پایۀ آموزههای فقهی بهعنوان پدیدۀ نوین شهری است. همچنین این مقوله بررسی شده است که معیارهای مؤثر از منظر فقه در احداث مجتمعهای تجاری چیست؟ در پژوهش حاضر، بهمنظور واکای مسئله، از روشی ترکیبی و تحلیلی میانرشتهای و برای گردآوری دادهها از روش کتابخانهای-اسنادی استفاده شده است. براساس یافتههای این پژوهش، مجتمعهای تجاری در شهرهای معاصر به دلایل متعدد با قواعد فقهی تعارض داشته و مطلوبیت ندارند. براساس تحلیلی دروندینی، از جمله موارد اساسی که برای همراستایی مجتمعهای تجاری با آموزههای اسلامی باید مدنظر معماران و برنامهریزان شهری باشد، عبارت است از: توجه به مکان مجتمعهای تجاری، جایگیری مناسب آنها در پلان شهری و سهولت در دسترسیها، تعریف و ساختن مراکز تخصصی آموزش تجارت، بهویژه مسائل فقهی آن در داخل یا کنار مجتمعهای تجاری، ایجادنشدن پاتوقها، فضاهای جمعی و فضاهای تفریحی و ترویجنکردن پرسهزنی و وجود توازن میان فضاهای مکلف و غیرمکلف و نیاز شهروندان پرهیز از تظاهر و تفاخر.
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
عمومى انتشار الکترونیک: 1400/12/10
فهرست منابع
1. نهج البلاغه. 1387. ترجمۀ محمد دشتی. چاپ ششم. قم: اندیشه هادی.
السمهوری، نورالدین علی ابن محمد؛ الشافعی، علی بن عبدالله بن أحمد الحسنی. 1419 ق. وفاء الوفاء. جلد 2. بیروت: دارالکتب العلمیه.
النمیری، ابوزید عمر بن شبه. 1410 ق. تاریخ المدینة المنورة. تحقیق فهیم محمد شلتوت. جلد 1. قم: دارالفکر.
ابن بابويه، محمد بن على. 1413 ق. من لا يحضره الفقيه .تصحیح علیاکبر غفاری. جلد 3، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم.
افغانی، سعید. 1379 ق. اسواق العرب فی الجاهلیة و الاسلام. دمشق: دارالفکر.
بهرامی، بختیار؛ خسروی، آرش. 1394. «ارزیابی عوامل مؤثر در ارتقای کیفیت گردش پیاده در داخل و خارج مراکز خرید شهری؛ مطالعۀ موردی: مجتمع تجاری کردستان- سنندج». هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی. شمارۀ 1. صص 100-91.
ترحينی العاملی، محمدحسن. ۱۴۲۷ ق. الزبدة الفقهيه في شرح الروضة البهيه. قم: دارالفقه للطباعة والنشر.
تقوایی، مسعود؛ شیخ بیگلو، رعنا. 1387. برنامهریزی و طراحی مراکز خرید و مجتمعهای تجاری. چاپ اول. اصفهان: انتشارات کنکاش.
حسینآبادی، مهدی. 1387. «فراغت جوانان در فضاهای خرید شهری (مطالعۀ موردی مرکز خرید بوستان)». مطالعات جوانان. شمارۀ 13.
حكيمى، محمدرضا؛حكيمى، محمد و حكيمى، على. 1377. الحیاة. ترجمۀ احمد آرام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حلّى، حسن بن يوسف. 1414 ق. تذكرة الفقهاء. قم: مؤسسه آل البيت عليهمالسلام لإحياءالتراث.
حمزهنژاد، مهدی؛ معین مهر، صدیقه؛ سعادتجو، پریا. 1393. «بررسی اجتماعپذیری فضاهای تجاری در رویکرد اسلامی». مطالعات شهر ایرانی اسلامی. شمارۀ 18.
دهخدا، علیاکبر. 1377. لغت نامه دهخدا.جلد 4.تهران: دانشگاه تهران.
رجایی، سید محمدکاظم. 1389. «ویژگیهای بازار اسلامی در نظریه و عمل». معرفت اقتصادی. شمارۀ 3. صص 118 – 93.
رجبی، آزیتا. 1386. ریختشناسی بازار. چاپ اول. تهران: نشر آگاه.
رئیسی، محمدمنان. 1395. «تحلیلی میانرشتهای از تحولات کالبدی - فضایی بازارها و مراکز تجاری معاصر ایران با تأکید بر متون دینی». مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی. شمارۀ 2. صص 118-99.
زکیالدین المنذری، ابومحمد. 1397. الترغیب و الترهیب. جلد 1. تصحیح شعبان ایمن بن صالح. ترجمۀ موسی بازماندگان.. قاهره: دارالحدیث.
طوسی، محمد بن حسن. 1407 ق. تهذیب الاحکام. جلد 7. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
ـــــــــــــــــــــــــ. 1379 ق. المبسوط فی فقه الإمامية. تهران: المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية.
عميد، حسن. 1390. فرهنگ فارسی عميد. چاپ هفتم. جلد 1.تهران: انتشارات اميركبير.
فاضل لنکرانی، محمد. 1416 ق. القواعد الفقهیه. جلد 1. قم: مركز فقهی ائمه اطهار (علیهالسلام).
فراس، ورّام بن أبی. 1410 ق. تنبيه الخواطر و نزهة النواظر. قم: مكتبة الفقيه.
فيض كاشانى، محسن بن شاه مرتضى. 1410 ق. الوافی. جلد 17. اصفهان: كتابخانه امام أميرالمؤمنين على عليهالسلام.
قربانی، رحیم. 1394. شاخصهای معماری و شهرسازی اسلامی. تهران: شبکه اندیشه.
قرشی، محمد بن احمد. 1367. آیین شهرداری در قرن هفتم هجری. ترجمۀ جعفر شعار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کلینی، محمد بن یعقوب. 1405 ق. الکافی. تصحیح علیاکبر غفاری. جلد 5 و 10.بیروت: دارالاضواء.
گل خطمی، ايمان؛حقيقتبين، مهدی. 1395. «کاربرد فقه در تحقق منظر شهری امن». شيعهشناسی. دورۀ 14. شمارۀ 55. صص 98-69.
لومقشان، ناتالی. 1396. «مراکز خرید در منظر شهر: سازنده یا تخریبکننده؟» منظر. شمارۀ 40، صص 29-22.
مجلسی، محمدباقر. 1366. بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. جلد 81 و 100. تهران: اسلامیه.
محقق داماد، سید مصطفی. 1382. قواعد فقه بخش مدنی (مالکیت و مسئولیت). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مفید، محمدبن محمد. 1413 ق. المقنعه.جلد 1. چاپ اول. قم: كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد رحمة الله عليه.
مکارم شیرازی، ناصر. 1411 ق. القواعد الفقهیه. چاپ سوم. قم: مدرسة الامام أمیرالمؤمنین.
معین، محمد. 1382. فرهنگ معین. جلد 1. تهران: زرین.
منتظری، حسين علی.1423 ق. معارف و احكام جوانان. محقق، مصحح و گردآورنده: ناصر مكاريان. قم. سرايی.
نقـرهکار، عبدالحمید. 1387. درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران: انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی.