ترادف در واژگان قرآن و مشکلات ترجمۀ آن
محورهای موضوعی : تاریخ حدیث
غلامرضا رئیسیان
1
ملیکا کردلویی
2
کلید واژه: لغت, ترادف, هم معنایی, وضع, استعمال, ترجمه,
چکیده مقاله :
برخی وجود الفاظ مترادف را در زبان عربی می‌پذیرند و برخی رد می‌کنند؛ چون معتقدند که هر یک از دو لفظ به‌ظاهر مترادف دارای معنایی متفاوت است. این مسئله در مورد الفاظ قرآن بحثهای بیشتری به همراه دارد؛ زیرا حتی بعضی از قائلان به وجود ترادف در زبان عربی، کاربرد واژه‌های مترادف را در قرآن منکر شده، و چنین کاربردی را منافی اعجاز بلاغی قرآن دانسته‌اند. پذیرش این اصل، کار ترجمۀ قرآن را سخت‌تر می‌کند؛ زیرا گاه در برابر چندین واژه از واژگان قرآن در زبان مقصد، تنها یک لفظ می‌توان سراغ داد. بدین سان، باور به نبود واژه‌های مترادف در قرآن کریم، برای مترجمان محدودیتهای بسیاری پدید خواهد آورد. در این مطالعه بنا ست که با مرور ادلۀ موافقان و مخالفان وجود الفاظ مترادف در قرآن کریم، نخست به مبنایی نظری برای ترجمۀ این قبیل الفاظ دست یابیم و به جنبه‌های عملی مشکل ترجمۀ این الفاظ هم توجه کنیم. چنان که از مشاهدۀ شواهد ارائه شده حاصل خواهد شد، ترجمۀ آیات قرآن کریم بدون توجه به اشتراک لفظی و یا معنوی برخی واژه‌ها و مفردات قرآن، تفاوت چشمگیر بعضی کلمات، گزینش لغتی در جایی و انتخاب لغتی دیگر با معنایی نزدیک ولی متفاوت در جایی دیگر، امری است مهم که بی‌دقتی به آن، از میزان توفیق در ترجمۀ قرآن کریم خواهد کاست.
علاوه بر قرآن کریم؛
1ـ ابن انباری، محمد بن قاسم، الاضداد، کویت، 1999م.
2ـ ابن جنی، عثمان، الخصائص، به کوشش محمد علی نجار، بیروت، عالم الکتب.
3ـ ابن فارس، احمد بن زکریا، مقاییس اللغه، به کوشش عبد السلام محمد هارون، قم، مکتب الأعلام الاسلامی.
4ـ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر.
5ـ ابوهلال عسکری، احمد بن عبدالله، الفروق اللغویه، بیروت، دارالجدید، 1980م.
6ـ آلوسی، محمود، روح المعانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
7ـ آیتی، عبدالمحمد، ترجمۀ قرآن کریم، تهران، سروش، 1374ش.
8ـ الهی قمشه‌ای، مهدی، ترجمۀ قرآن کریم، تهران، بنیاد قرآن کریم، 1367ش.
9ـ بنت الشاطی، عائشه عبدالرحمان، الاعجاز البیانی للقرآن، قاهره، دارالمعارف.
10ـبیضاوی، عبدالله بن عمر، منهاج الوصول الیٰ علم الاصول، همراه با شرح سبکی (رک: همین منابع، سبکی).
11ـجرجانی، علی بن محمد، التعریفات، به کوشش ابراهیم ابیاری، بیروت، دار الکتاب العربی، 1405ق.
12ـجزائری، نور الدین بن نعمه، فروق اللغات فی التمیز بین مفاد الکلمات، به کوشش محمد رضوان دایه، بازنشر قم، مکتب نشر الثقافه الاسلامیه.
13ـجعفری، یعقوب، «دشواری ترجمۀ کلمات مترادف»، ترجمان وحی، شم 2، اسفند 1376ش.
14ـخرمشاهی، بهاء الدین، ترجمۀ قرآن کریم، تهران، نیلوفر/ جامی، 1375ش.
15ـرازی، محمد بن ابی‌بکر، مختار الصحاح، به کوشش احمد شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق/ 1994م.
16ـراغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، به کوشش ندیم مرعشلی، قاهره، دار الکاتب العربی، 1392ق/ 1972م.
17ـربانی، محمد حسن، «ترادف در واژه‌های قرآن»، پژوهشهای قرآنی، شم 23ـ24، 1379ش.
18ـزرکشی، محمد بن بهادر، البرهان، بیروت، دارالمعرفه، 1997م.
19ـــــــــــــــــــــ البحر المحیط، به کوشش محمد محمد تامر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق/ 2000م.
20ـزیدی، کاصد یاسر، فقه اللغة العربیة، موصل، وزارة التعلیم العالی والبحث العلمی/ جامعة الموصل، 1987م.
21ـسبکی، علی بن عبدالکافی، الابهاج فی شرح المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1404ق.
22ـسیوطی، عبدالرحمان بن ابی‌بکر، المزهر، به کوشش فؤاد علی منصور، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1998م.
23ـــــــــــــــــــــ الاتقان، به کوشش محمد ابو الفضل ابراهیم، قاهره، مکتبة مصر الجدیده، 1387ق/ 1967م.
24ـشرتونی، سعید، اقرب الموارد، قم، کتابخانۀ مرعشی، 1361ش.
25ـطبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1379ق.
26ـطبری، محمد بن جریر، جامع البیان، به کوشش صدقی جمیل عطار، بیروت، دار الفکر، 1415ق/ 1995م.
27ـفخر رازی، محمد بن عمر، المحصول، به کوشش طه جابر فیاض علوانی، ریاض، جامعة الامام محمد بن سعود، 1997م.
28ـفرزانه، بابک، مفردات قرآن، تهران، سمت، 1388ش.
29ـفولادوند، محمد مهدی، ترجمۀ قرآن کریم، قم، دار القرآن، 1373ش.
30ـفیومی، احمد، المصباح المنیر، قم، دار الفکر.
31ـمجتبوی، جلال الدین، ترجمۀ قرآن کریم، تهران، حکمت، 1371ش.
32ـمشکور، محمد جواد، فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1357ش.
33ـمصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، بنگاه ترجمه ونشر کتاب.
34ـمعرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسۀ فرهنگی تمهید، 1383ش.
35ـمکارم شیرازی، ناصر، ترجمۀ قرآن کریم، قم، دار القرآن، 1373ش.
36ـمنجد، محمد نورالدین، الترادف فی القرآن بین النظریة و التطبیق، بیروت، دارالفکر المعاصر، 1997م.
37ـنکونام، جعفر، «ترادف در قرآن کریم»، پژوهش دینی، شم 12، زمستان، 1384ش.