اختلاف معنایی الف و لام عهد و جنس در تفسیر آیات قرآن کریم
محورهای موضوعی : تاریخ حدیث
سیفعلی زاهدی فر
1
آمنه موسوی شجری
2
کلید واژه: أل عهد, أل جنس, مبانی کلامی مفسر, اثر زمان و مکان بر اجتهاد,
چکیده مقاله :
حرف تعریف ال در زبان عربی پرکاربردترین حرف در این زبان است. این حرف در بافتهای مختلف گفتار بر معناهای مختلفی دلالت می‌کند؛ معناهایی که بی‌توجهی به آنها موجب خواهد شد معنای صحیح کلام فهمیده نشود. از جمله، این الف و لام گاهی برای دلالت بر جنس به کار می‌رود، و گاه نیز برای دلالت بر عهد. هر یک از این دو قسم نیز البته اقسام متعددی دارد که برای فهم صحیح متن، باید بدان توجه شود. هر گونه اختلاف نیز در تفسیر ماهیت الف و لام چسبیده به هر اسم، به تغییر فهمها از گفته خواهد انجامید. جلوۀ اختلافها در تفسیر ماهیت الف و لام را در تفاسیر قرآن می‌توان بازشناخت؛ خاصه از آن رو که بسیاری از مفسران با تکیه بر فرازمان و فرامکان بودن احکام قرآن، بدان گرایش داشته‌اند که عمدۀ الف و لامها را نشانۀ جنس بدانند؛ نه عهد. بنا ست که در این مطالعه، با مرور تنها چند نمونه از اختلافات مفسران در تبیین ماهیت الف و لام در عبارات قرآنی، ابعاد مختلف این گرایش تفسیری و اثر عملی آن بر دستاوردهای مفسران کاویده شود.
علاوه بر قرآن کریم؛
1ـ آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
2ـ ابن عاشور، محمد طاهر، التحریر و التنویر، بیروت/ لبنان، موسسة التاریخ، 1420ق.
3ـ ابن عقیل، عبدالله، شرح بر الفیۀ ابن مالک، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، المکتبة التجاریة الکبری، 1384ق/ 1964م.
4ـ ابن هشام، عبدالله بن یوسف، مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، المکتبة التجاریة الکبری، 1404ق.
5ـ بابایی، علی اکبر و همکاران، روش شناسی تفسیر قرآن، تهران، سمت، 1385ش.
6ـ بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التاویل، بیروت، دار الفکر.
7ـ پاکتچی، احمد، تاریخ تفسیر قرآن کریم، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1392ش.
8ـ ــــــــــــــــــــ ترجمه‌شناسی قرآن کریم، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1392ش.
9ـ تفسیر منسوب به امام عسکری (ع)، به کوشش علی عاشور، بیروت، موسسة التاریخ العربی.
10ـ دیباجی، ابراهیم، بدایة البلاغه، تهران، سمت، 1378ش.
11ـ رجایی، محمد خلیل، معالم البلاغه، شیراز، دانشگاه شیراز، 1371ش.
12ـ رشید رضا، محمد، المنار، بیروت، دار الفکر، 1354ق.
13ـ زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر، دمشق، دار الفکر، 1411ق.
14ـ زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
15ـ صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، 1410ق.
16ـ طباطبایی، محمد حسین، المیزان، قم، اسماعیلیان، 1393ق.
17ـ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، اعلمی، 1415ق/ 1995م.
18ـ طنطاوی، محمّد سید، التفسیر الوسیط، دمشق، دارالفکر، 1422ق.
19ـ طیّب، عبدالحسین، اطیب البیان، تهران، اسلام، 1378ش.
20ـ غلائینی، مصطفی، جامع الدروس العربیة، قم، نوید اسلام، 1379ش.
21ـ فضل الله، محمّد حسین، من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، 1419ق.
22ـ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1966م.
23ـ قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث، 1391ق.
24ـ معرفت، محمد هادی، نقد شبهات پیرامون قرآن کریم، قم، تمهید، 1388ش.
25ـ مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، اسلامیه، 1380ش.
26ـ واحدی، علی بن أحمد، الوجیز، بیروت، دار التعارف، 1422ق.
27ـ هاشمی، فاطمه، بررسی صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکری (ع)، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1387ش.
28ـ همتی، شهریار، «أل و اختلافهای پیرامون آن در زبان عربی»، مجلۀ انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شم 2، پاییز 1390ش.