نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد جمعیت شناسی ، دانشکده علوم اجتماعی . دانشگاه یزد، یزد، ایران
2 دانشیار جمعیتشناسی، موسسه تحقیقات جمعیت کشور، تهران، ایران؛ و گروه جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران
3 دانشیار جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران
4 استادیار جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Abstract
Afghanistan's fertility status and other demographic aspects are poorly understood due to the country's insecurity, political instability, and lack of reliable population data. The country has a low contraceptive prevalence rate and varying estimates of the total fertility rate, which cast doubt on the validity of its population data and its demographic estimates. The 2015 Demographic and Health Survey of Afghanistan (AFDHS2015) is the only available data source that can be used to analyze the country's fertility status. This study aims to assess the validity and reliability of the AFDHS2015 data using different methods and to examine the pattern and trend of fertility in Afghanistan. This survey included 29,461 women aged 15-49 from all over Afghanistan. The total fertility rate (TFR) of Afghanistan in 2015 was estimated using different methods: the indirect Brass P/F Ratio and Rele methods yielded 5 and 5.4 children per woman, respectively, while the direct method yielded 5 children per woman. The marital fertility rate (MFR) is 7.1 children per woman based on age and 7 children per woman based on parity. The average parity progression ratio (PPR) and the cumulative fertility rate (CFR) of married women also indicate that each woman had 7.2 children by the end of her reproductive years. According to the PPR values, 90% of women aged 45-49 in Afghanistan had at least 5 children in 2015. Moreover, 77% of women in this age group who had 7 children proceeded to have an eighth child. The results suggest that AFDHS2015 data, as the only available data source, can provide relatively accurate evidence of the level and age patterns of fertility in Afghanistan.
Introduction
Fertility is a key topic in population studies, as it is a natural population phenomenon that affects the changes and transformation of population structures. Fertility is also a type of social behavior that reflects the social, economic, and cultural values and norms of society. Afghanistan, a multi-ethnic and culturally diverse country, has the highest fertility rate among South Asian countries, making its fertility study essential for its future development prospect. However, the country's insecurity, political instability, and unreliable data make its demographic aspects poorly understood. Currently, the 2015 Demographic and Health Survey (AFDHS2015) is the only available data source that can be used to analyze the country's fertility status. This study evaluates the AFDHS2015 data using different methods and examines the fertility pattern and trend in Afghanistan.
Methods and Data
Present paper uses a secondary analysis of the 2015 Demographic and Health Survey of Afghanistan (AFDHS2015) data. The survey interviewed 44,627 women aged 15-49 and 29,461 married women aged 15-49, of whom 23.8% lived in urban areas and 76.2% lived in rural areas. The research used various methods to estimate the fertility rate of Afghanistan based on the available data. The total fertility rate (TFR) was calculated directly based on the age-specific fertility rate (ASFR) and indirectly using the Brass P/F ratio and the Rele child-woman ratio (CWR) methods. The marital fertility rate (MFR) and the parity progression ratio (PPR) were also calculated using SPSS, MORTPAK, PASS software packages and Excel spreadsheet avialable from the IUSSP website.
Findings
The results indicate that the total fertility rate (TFR) of Afghanistan is 5 children per woman and the marital fertility rate (MFR) is 7 children per woman. The TFR was estimated using different methods: the indirect Brass P/F ratio and Rele child-woman ratio (CWR) methods yielded 5 and 5.4 children per woman, respectively, while the direct method based on the age-specific fertility rate (ASFR) yielded 5 children per woman. The MFR was 7.1 children per woman based on age and 7 children per woman based on parity. The average parity progression ratio (PPR) and the cumulative fertility rate (CFR) of married women also suggest that each woman had 7.2 children by the end of her reproductive years.
Table 1- Estimating the total fertility rate of Afghanistan in different methods, 2015
The parity progression ratio (PPR) indicates that most women aged 45-49 in Afghanistan in 2015 had at least 5 children and proceeded to have a sixth child, and more than three-quarters of them who had 7 children went on to have an eighth child or more. Similarly, most women aged 40-44 had at least 5 children and nearly three-quarters of them who had 6 children progressed to the seventh parity or higher. The table and graph below show the fertility rate of Afghanistan with different methods.
Figure 1- Parity Progression Ratio by age group in Afghanistan in 2015
Conclusion and Discussion
The 2015 Demographic and Health Survey (AFDHS2015) data is the only available data source that can provide relatively accurate evidence of the level and age patterns of fertility in Afghanistan. This study shows that the total fertility rate (TFR) of Afghanistan was 5 children per woman and the marital fertility rate (MFR) was 7 children per woman in 2015. The MFR was higher than the TFR by 2 children, which may indicate an increase in celibacy and delayed marriage in Afghanistan in recent years. However, Afghanistan still has the highest fertility rate among South Asian countries and one of the highest in the world. Moreover, the study shows that Afghanistan's fertility rate has declined in recent years. The TFR decreased from 7.4 children in 2000 to 5.4 children in 2015, and the age-specific fertility rate (ASFR) of women aged 25-29 decreased from 359 births per thousand in 1973 to 254 births per thousand in 2015. The parity-based fertility of Afghanistan shows that the decline in fertility started from the seventh parity and higher, while it remained relatively stable up to the fifth and sixth parity. In contrast, developing countries with a TFR of 2 or 2.5 children in 2015 experienced a decline in fertility after the second or third parity. Therefore, the results suggest that although Afghanistan's fertility rate is still high, it has started to decline. The findings indicate that the AFDHS2015 data can provide relatively accurate evidence of the level and age patterns of fertility in Afghanistan.
کلیدواژهها [English]
مقدمه و بیان مسئله
افغانستان از جمله کشورهایی است که برای سالهای متمادی، دارای بالاترین میزان باروری کل[1] در جهان بوده است. با اینحال، تحت تأثیر شرایط اجتماعی و سیاسی این کشور و نیز فقدان دسترسی به دادههای جمعیتی مناسب، وضعیت باروری همچون بسیاری از جنبههای جمعیتی، ناشناخته باقی مانده است.
بررسی روند تحولات باروری در افغانستان نشان میدهد که در زمان حضور روسها در این کشور (بین سالهای 1980 تا 1992) میزان باروری کل این کشور، 4/7 فرزند بهازای هر زن بوده و بعد از خارجشدن ارتش سرخ شوروی و بهقدرترسیدن طالبان در سال 1996 میزان باروری این کشور با اندک افزایش به 6/7 فرزند بهازای هر زن افزایش یافته است(Oskorouchi, 2018). دلیل بالابودن میزان باروری در آن زمان را میتوان، منازعات طولانیمدت اجتماعی، جنگ و ناامنی، عدم دسترسی به امکانات بهداشتی، امید زندگی پایین و میزان بالای ازدواجهای زودهنگام و در سنین پایین عنوان کرد. در افغانستان، ازدواج در سنین پایین و بارداری کودکان و نوجوانان یکی از نگرانیهای جدی است که ریشه در فقر، نابرابری جنسیتی، خشونت، ازدواجهای اجباری، عدم تعادل جایگاه اجتماعی بین دختران نوجوان و شرکای مردشان، فقدان آموزش و آگاهی زنان دارد (Fertility and Nuptiality, SDES[2] 2011). فرهنگ مرد سالاری حاکم در جامعه افغانستان، معمولاٌمنجر به عدم رضایت زنان از زندگی و عوارض جسمانی، روحی _ روانی و فرار از منزل میشود، گرچند ازدواجهای زدو هنگام ممکن است که طی زمان با تغییراتی در نگرش و ذهنیتهای افراد جامعه تغییر کنند؛ اما این ارزشها بصورت بین نسلی که ریشه در هنجارهای فرهنگی و باروریهای سنتی مردم این سرزمین دارد، در باز تولید این سنتها نقش ایفا میکند (عسکریندوشن و همکاران 1398؛ روحانی و همکاران، 1399).
برآوردهای بینالمللی حاکی از این است که طی دو دهه اخیر میزان باروری کل در افغانستان روند کاهشی را تجربه کرده و از 6/7 فرزند در سال 1996 به 4/7 فرزند در سال 2000 کاهشیافته است و پیشبینی میشود تا سال 2025 به 6/3 فرزند بهازای هر زن برسد (UN, 2017). این در حالی است که مطالعه (Nasir et al. 2019) میزان باروری کل را با استفاده از دادههای پیمایش مرگومیر در سال 2010، 5/6 فرزند و با استفاده از دادههای پیمایش جمعیت و سلامت در سال 2015، 7/6 فرزند برآورد کرده است. عمومیت استفاده از وسایل پیشگیری در این کشور نسبتاً پایین و حدود 23 درصد است (Ibrahimi & Nasrat, 2022). میزان پایین استفاده از وسایل پیشگیری و ناهماهنگی و تفاوت در برآوردهای میزان باروری کل، صحتوسقم دادههای جمعیتی را در این کشور دچار تردید نموده است. بااینحال تنها منبع دادهای که میتوان با تحلیل دادههای آن شناختی از وضعیت باروری افغانستان به دست آورد، دادههای پیمایش جمعیت و سلامت 2015 است. در این مطالعه تلاش شده است تا ضمن بررسی امکان استفاده از دادههای پیمایش جمعیت و سلامت 2015 با روشهای مختلف به بررسی الگو و روند باروری در این کشور دست یابیم.
میزان باروری کل بهعنوان یک معیار اندازهگیری کامل از باروری است، که معمولاً در تحقیقات جمعیتی استفاده میشود و برآورد مستقیم آن نیاز به اطلاعات دقیق موالید زنان در سنین باروری (15-49 سال) دارد. این دادهها معمولاً در اکثریت کشورهای درحالتوسعه و کمتر توسعهیافته برای برآورد میزانهای باروری یا در دسترس نیستند و یا ناقص هستند. برای غلبه بر این مشکل، روشهای مختلف بهصورت غیرمستقیم، برای تخمین میزان باروری کل پیشنهاد شده است (Singh et al. 2021). برای برآورد باروری بهصورت غیرمستقیم چندین روش وجود دارد، از جمله متداولترین روشهای مورداستفاده عبارتاند از: روش نسبت براس[3] که در سال 1975 توسط ویلیام براس پیشنهاد شد، روش فرزندان خود[4] پیشنهادی چو و همکاران[5] در سال 1986 و روش نسبت کودک به زن[6] که توسط رله[7] در سال 1967 پیشنهاد شد. اخیراً نیز از روش نسبت توالی زندهزایی[8] برای مطالعه باروری استفاده میشود. معمولاً در کشورهایی که اطلاعات موالید در دسترس نیست و یا سیستم ثبت ناقص وجود دارد از روشهای غیرمستقیم استفاده میشود (Singh et al. 2021).
از آنجاییکه در کشور افغانستان سیستم ثبت وقایع حیاتی دقیقی وجود ندارد و دادههای قابلاعتمادی به دلیل عدم وجود سرشماری ملی در دست نیست، این مطالعه در پی آن است که با استفاده از روشهای مستقیم (برآورد میزان باروری کل از طریق میزان باروری ویژه سنی[9] و میزان باروری ویژه رتبه[10]) و همچنین روشهای غیرمستقیم (براس، رله و نسبت توالی زندهزایی) شواهدی از وضعیت باروری این کشور بر مبنای دادههای پیمایش جمعیت و سلامت[11] سال 2015 فراهم کند.
روش و دادههای تحقیق
این پژوهش از نوع تحلیل ثانویه است و منبع دادهها پیمایش جمعیت و سلامت افغانستان در سال 2015 است. تعداد کل زنان 49 – 15 ساله 44627 نفر و تعداد زنان ازدواج کرده 49 – 15ساله در این پیمایش 29461 نفر است. در این تحقیق تلاش شده پس از ارزیابی دادههای پیمایش سلامت و جمعیت میزان باروری کل، میزان باروری نکاحی و میزان باروری کامل شده زنان محاسبه شود. محاسبات به کمک نرمافزار SPSS، MORTPAK، RELEFERT و بستههای نرمافزاری Excel برگرفته از سایت IUSSP[12] انجام شده است (Moultrie & Zaba, 2013). شیوه محاسبه دادهها و فرضیات روشهای مختلف برآورد باروری در ادامه ارائه شده است.
1) برآورد میزان باروری ویژه سنی: برآورد میزان باروری ویژه سنی[13] زمانی قابلاستناد است که دادههای مربوط به موالید، دقیق و قابلاعتماد باشد. سه روش ممکن برای اندازهگیری مستقیم باروری وجود دارد. رویکرد اول: از دادههای سیستم ثبت حیاتی مطابق با تخمینهای جمعیت براساس سن و جنس استفاده میکند. درصورتیکه پوشش ثبت دادههای زنان و موالید بهصورت کامل در دسترس باشد محاسبه باروری قابلاطمینان است. رویکرد دوم: استفاده از دادههای تاریخچه باروری در پیمایشها است، که اطلاعات دقیق در مورد تولد هر فرزند و همچنین سن مادر به دست میآید. برایناساس، سن مادر در هنگام تولد هر کودک را میتوان دقیقاً تعیین کرد. رویکرد سوم: از اطلاعات باروری که بهطور معمول در سرشماریها جمعآوری میشود برای تخمین باروری اخیر استفاده میکند. اگر این دادهها از مشکل کمشماری در گزارش ولادتهای اخیر (سال سرشماری) رنج ببرد، تخمین حاصل از باروری بسیار پایین خواهد بود (Kapoor et al. 2018).
در این پژوهش برای برآورد میزان باروری افغانستان به روش مستقیم از دادههای پیمایش جمعیت و سلامت سال 2015 برمبنای رویکرد سوم فوق استفاده شده و براساس تعداد موالید در سال پیمایش (2015) و زنان در سنین باروری 49 – 15 ساله، میزان باروری ویژه سنی محاسبه شده است. نرخ باروری کل به روش مستقیم از مجموع نرخ باروری ویژه سن برای هر گروه سنی در یک دوره معین براساس فرمول زیر محاسبه میشود:
TFR = 5∑ ASFR (برای گروههای سنی ۵ساله)
دادههای موردنیاز برای این روش تعداد موالید و تعداد زنان 49 – 15 ساله برحسب گروههای سنی منظم ۵ساله است. در دادههای پیمایش جمعیت و سلامت سال 2015 و تعداد تولدهای یک سال اخیر (سال 2015) که براساس سال تولد کودکان بر مبنای سن مادرانشان مشخص شده و تعداد زنان برحسب گروه سنی 49 – 15ساله در دسترس هستند و براساس این اطلاعات میزان باروری کل[14] افغانستان محاسبه شده است.
2) برآورد میزان باروری کل ویژه رتبه: براساس رتبه موالید، میتوان میزان باروری کل براساس رتبه[15] را محاسبه کرد. در این روش بهجای محاسبه میزان باروری ویژه سنی، با استفاده از توزیع موالید در سال گذشته براساس رتبه فرزندان، میزان باروری ویژه رتبه محاسبه میشود. دادههای موردنیاز برای این روش تعداد موالید براساس رتبه فرزندان و تعداد زنان بر حسب گروه سنی ۵ساله میباشد. این کار با تقسیم تعداد موالید زنان در رتبه (i) برای هر گروه سنی (x, x+5)، بر تعداد کل زنان در آن گروه سنی انجام میشود.
بعد از بهدستآوردن میزانهای باروری ویژه رتبه، میزان باروری کل ویژه رتبه با استفاده از مجموع AOSFR ها در هر گروه سنی به دست میآید.
این روش فرض میکند، باروری فعلی تا پایان دوره باروری زنانی که هنوز در سنین باروری هستند ثابت میماند؛ بنابراین اگر زنان جوان تا پایان سالهای باروری خود به تجربه میزانهای باروری ویژه رتبه فعلی ادامه دهند، محتملترین الگوی باروری را برای آینده ارائه میدهد (Moultrie et al. 2013). تفاوت این روش با روش باروری ویژه سنی در تعداد زنانی است که در سنین باروری میباشند. در روش باروری ویژه سنی مخرج کسر شامل کل زنانی است که در سنین باروری (49-15) قرار دارند و در روش باروری ویژه رتبه، تنها زنانی که ازدواج کردهاند و زنان که حداقل دارای یک فرزند یا در رتبه یک قرار دارد محاسبه میشود، و این به عنوان نقطهضعف این روش پنداشته میشود که نمیتواند رتبه صفر (P0) را محاسبه کند(Singh, 2018). معمولاً میزان باروری زنان ازدواج کرده[16]، نسبت به میزان باروری ویژه سنی بالاتر به دست میآید.
نرخ باروری ویژه سنی و مجموع آنها (نرخ باروری کل) از سن بهعنوان یک ویژگی ساختاری اصلی جمعیت زنان استفاده میکند، درحالیکه ممکن است عوامل تأثیرگذار بر تعداد تولدها در یک دوره معین بر کل نتایج اثرگذار باشد. اما تجزیهوتحلیل باروری براساس رتبه، تفسیر روند باروری را براساس سن که زنان تصمیم به بچهدارشدن میگیرند تسهیل میکند. علاوه بر این، معیارهای رتبه موالید میتواند بهطور مستقیمتر به عوامل رفتاری زنان مرتبط باشد، زیرا یک زن تصمیم خود را در مورد بچهدارشدن نهتنها براساس سن خود، بلکه براساس تعداد فرزندی که در حال حاضر دارد، میگیرد.
3) برآورد میزان باروری با روش براس[17]: این روش برای اولینبار توسط ویلیام براس در دهه 1960، با فرض باروری ثابت، برای بررسی اشتباهات معمول در باروری ویژه سنی پیشنهاد شد که بنام روش نسبت P/Fیا براس یاد میشود. ایده اصلی روش این است که، تعداد فرزندانی که تا به حال به دنیا آمده اند، یا رتبه (P)، در یک سن دقیق 𝑖 برابر است با مجموع نرخ های باروری ویژه سنی دوره (𝐹) به آن سن. هرگونه تفاوت در این دو معیار به مشکلات کیفیت داده ها نسبت داده میشود، که اغلب گزارش کمتری از باروری فعلی است. این روش یکی از متداولترین روشهای غیرمستقیم برای تخمین باروری در زمینه سیستمهای ثبت معیوب است (Borges, 2020). این روش با اتکا به یک گروه سنی 30 تا 35 ساله، ضریبی برای میزان باروری ویژه سنی ارائه میکند (کوششی، 1387).
در این روش تجربهای باروری زنان در طول عمر را (Pi) و میزان باروری ویژه سنی در آن گروه را به f(i) نشان میدهد، با استفاده از مقادیرf(i) ، تعداد فرزندان زنده به دنیا آمده در یک سال قبل از بررسی یا سرشماری تا پایان دوره هر گروه سنی F(i) محاسبه میشود. در این روش، متوسط شمار فرزندان زنده به دنیا آمده تا یک گروه سنی معین P(i) با همارز آن F(i) مقایسه میشود. برایناساس این روش را روش نسبت P/F میگویند (Saswata, 2018). بدین منظور روش موردنظر به مقایسه دو سنجة متفاوت که میزان باروری مقطعی و متوسط کل سابقه فرزندآوری در طول عمر زنان است، میپردازد (کوششی 1387؛ 3).
این روش، فرض بر این که گزارش میانگین تعداد فرزندانی که تابهحال به دنیا آمدهاند حداقل برای زنان جوانتر (زیر 30 سال یا 35 سال) کامل است و نشاندهنده سطح باروری تجمعی تا این سنین است. کاملبودن گزارش تولدهای مورداستفاده برای تخمین نرخ باروری خاص سنی برای همه گروههای سنی زنان یکسان است. الگو و سطح باروری درگذشته اخیر (15 تا 20 سال قبل از سرشماری یا بررسی) تغییر نکرده است. همچنین اندازه کوهورتها و دورهای باروری یکسان باقی میماند (Kapoor, 2018). شرط دقت این روش در این است که حداقل در 15 سال اخیر باروری ثابت باشد. چنانچه باروری در حال تغییر باشد و یا اخیراً تغییریافته باشد این روش کار آیی لازم را نداشته؛ بلکه نتایج آن گمراهکننده است. (کوششی 1387؛ 5-4).
دادههای موردنیاز برای محاسبه باروری با روش براس عبارت است از: شمار فرزندان زنده به دنیا آمده برحسب گروههای سنی ۵ساله مادران، شمار فرزندان زنده به دنیا آمده طی 12 تا 13 ماه قبل از پیمایش یا موالید ثبت شده در سال قبل از سرشماری یا پیمایش بر حسب گروههای سنی ۵ساله و شمار کل زنان در سنین باروری بدون درنظرداشتن وضعیت زناشویی آنها. در اینجا میزان باروری افغانستان با استفاده از داده پیمایش جمعیت و سلامت بر مبنای متوسط تعداد فرزندان زنده متولد شده براساس گروههای سنی زنان و میزان باروری ویژه سنی به کمک نرمافزار Mortpack محاسبه شده است.
4) برآورد میزان باروری با روش رله: این روش توسط جمعیتشناس هندی بهنام جی. رله پیشنهاد شد. رله در سال 1967 مشاهده کرد که نسبت فرزندان به زنان با سطح باروری خاصی مرتبط است و یک رابطه تقریباً خطی بین نسبتهای کودکان و زنان (نسبت کودکان 4-0 ساله به زنان 15-۴۹ساله) وجود دارد. مزیت اصلی این روش سادگی آن است؛ نیاز به اطلاعات کمی دارد (توزیع جمعیت براساس سن و جنس و امید زندگی در بدو تولد). این نسبت از ترکیب سن و جنس با در نظر داشت امید زندگی نرخ باروری کل را برای یک دوره ۵ سال قبل از تاریخ سرشماری بر حسب دادههای مربوط به کودکان و زنان براساس سن و امید زندگی در بدو تولد برای هر دو جنس تخمین میزند (Mishra et al. 1994). جنبه مهم این نسبت سن فرزندان است، نسبتهای مبتنی بر کودکان 0-۴ساله تخمینهایی از باروری را برای دوره ۵ سال قبل از سرشماری یا پیمایش ارائه میدهند، درحالیکه نسبتهای مبتنی بر کودکان 5-۹ساله تخمینهایی از باروری را برای دوره 5 تا 10 سال قبل از سرشماری یا پیمایش ارائه میدهند، چون جمعیت زیر پنج سال معمولاً در سرشماریها دچار کم شماری است، برای رفع این مشکل از گروه سنی 9-5 ساله استفاده میشود، چون دامنه سنی 5-9 سالهها، سن ورد به مدارس را در برمیگیرد و والدین دقت بیشتری در گزارش این دامنه سنی دارد تا سنین 0-4 ساله دارند (یوسف و همکاران، 1396: 5-3). برمبنای این روش فرض براین است که تأثیر مرگومیر و مهاجرت اندک است، بنابراین میتوان از این روش بهعنوان یک شاخص تقریبی باروری بدون مشکل خاصی استفاده کرد، اگر میزان قابلتوجهی از تأثیر مرگومیر و مهاجرت بر نسبت زنان کودک وجود داشته باشد، در این صورت باید معیار دیگری را برای موارد فوق تنظیم کرد (Ponnapalli & Soren, 2018).
دادههای موردنیاز برای محاسبه باروری با روش رله شامل جمعیت کودکان (هر دو جنس رویهم) در سنین 0 تا 4 و 5 تا 9 سال است، جمعیت زنان 15 تا 49 سال و امید زندگی در بدو تولد که برای هر دو جنس نیاز است. در این پژوهش میزان باروری افغانستان براساس دادههای پیمایش جمعیت و سلامت افغانستان2015، تعداد فرزندان4-0 و 9-5 ساله و تعداد زنان 49-15ساله با استفاده از مجموعه نرمافزاری PASS محاسبه شده است.
5) محاسبه میزان باروری تجمعی[18] با روش نسبت توالی زندهزایی: پژوهشگران بیشتر برای برآورد باروری از روشهای رایج میزان باروری کل براساس باروری ویژه سنی استفاده میکنند. این روشها اطلاعاتی خوبی در مورد ماهیت رفتار باروری در یک جمعیت را ارائه میدهد، اما نتایج برآوردهای مقطعی معمولاً بهصورت کلی میباشد و جزئیات کافی در مورد چگونگی تغییر باروری براساس رتبه موالید از گروههای مختلف سنی ارائه نمیدهد. تجزیهوتحلیل باروری براساس رتبه موالید به ما کمک میکند تا عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای باروری زنان براساس هر تولد در دورههای مختلف را برآورد کنیم (Singh and Shukla 2018).
نسبت توالی زندهزایی[19]، عبارت از نسبت زنانی است که دارای تعداد معین فرزند بوده و فرزند بعدی را به دنیا میآورند (Hinde, 1998). اهمیت نسبت توالی زندهزایی در این است، با برآوردهای نسبت توالی زندهزایی یعنی (رتبه P0، P1، P2، و . . ...) قادر به برآورد میزان باروری کل در هر جمعیتی با درنظرگرفتن تنها زنان متأهل هستند. نماد (P0) احتمال پیشرفت از ازدواج تا اولین تولد (P1) پیشرفت از تولد اول به دوم، (P2) پیشرفت از تولد دوم به سوم است. بزرگترین نقطهضعف استفاده از دادههای ترتیب موالید این است که (P0) را نمیتوان تخمین زد؛ زیرا این دادهها فقط برای رتبه یک و بالاتر در دسترس هستند. بدین منظور نسبتهای توالی زندهزایی بهدستآمده از طریق دادههای ترتیب موالید، میزان باروری کل را بهاستثنای زنان بدون فرزند برآورد میکند (Singh and Shukla 2018). روش نسبت توالی زندهزایی معمولاً برای زنانی قابلاستفاده است که سالهای باروری خود را به پایان رساندهاند، به همین منظور این روش روند باروری را برای گذشته نزدیک نشان نمیدهد؛ زیرا بیشتر تولدها بیش از یک دهه پیش رخداده است. نسبتهای توالی زندهزایی زمانی که برای یک گروه خاص در یک دوره معین محاسبه میشوند، همیشه کمتر از یک هستند که براساس فرمول ذیل محاسبه میشود. در این فرمول (Wi) مساوی با تعداد زنان در رتبه (i)، وP مساوی با مجموع زنان در رتبه (i) یا بزرگتر از آن () و(Bi) مساوی است به تعداد تولدها در رتبه (i=P). بدین ترتیب نسبت پیشرفت رتبه موالید (نسبت توالی زندهزایی) از رتبه (i) تا رتبه (i+1)براساس رابطه زیر محاسبه میشود.
یکی از محدودیتهای این روش این است که تنها برای روند باروری زنان مسنتر که فرزندآوری خود را کامل کردهاند قابلاستفاده است (Mutakwa, 2013). معمولاً نسبتهای توالی زندهزایی از یک رتبه خاص (i)، بهعنوان نسبت تعداد زنان که در رتبه (i+1) یا بالاتر، بر تعداد زنان در رتبه (i)یا بالاتر هست تعریف میشود و بهعنوان یک معیار دورهای ثابت و کامل تلقی میشود. این نسبت برای زنان جوانتر نیز محاسبه میشود، اما بهعنوان معیارهای رتبه سنی ناتمام در نظر گرفته میشود، زیرا آنها هنوز فرزندآوری خود را تکمیل نکردهاند و در آینده به سمت رتبههای بالاتر رفته و توزیع رتبههای آنها در حال تغییر است[20]. با استفاده از این روش میتوان تعداد فرزندانی که احتمال دارد یک مادر داشته باشد محاسبه کرد، یعنی درصد مادرانی که دارای تعداد معینی فرزند است و در سال بعدی صاحب فرزند خواهد شد؛ یعنی انتقال از رتبه صفر به یک، دو، سه و ... تعداد فرزند مطلوب برای هر زن، تغییرات رفتارهای باروری و پیشبینی تغییرات جمعیت (Rossa and Palma 2020).
برای تجزیهوتحلیل روند باروری یک جمعیت معین، نیاز به روند تغییرات و تحولات گذشته آن است که توضیح دهد که چگونه به وضعیت فعلی رسیده است. یکی از روشهای که برای درک روند باروری فعلی و استفاده از آن برای پیشبینی آینده استفاده میشود، نسبتهای توالی زندهزایی است. در این پژوهش تلاش شد تا باتوجهبه مزیتهای این روش و با استفاده از دادههای پیمایش جمعیت و سلامت افغانستان و داده رتبه موالید، این امکان فراهم شده تا با استفاده از روش نسبت توالی زندهزایی، پیشرفت زنان افغانستان را به رتبههای بالاتر بررسی و میزان باروری کامل شده آن برآورد شود. برای محاسبه میزان باروری کامل شده افغانستان، از دادههای فرزندان زنده به دنیا آمده براساس رتبه موالید و زنان 15-۴۹ساله در گروههای سنی منظم ۵ساله و تعداد تولدهای یک سال قبل از پیمایش براساس رتبه موالید زنان استفاده شده است.
6) ارزیابی دادهها: دادههای پیمایش و سلامت جمعیت یکی از معدود دادههای ملی و تفصیلی در خصوص متغیرهای جمعیتی در افغانستان است. علیرغم اینکه این داده با معیارهای معتبر و استانداردهای بینالمللی جمعآوریشده ولی بازهم اشکالاتی در گزارشهای سنی و جود دارد که لازم است بررسی و ارزیابی شود. ارزیابی دقت دادهها در چند گام انجام شد. در گام اول به بررسی توزیع سنی جمعیت مورد مطالعه پیمایش و نتایج برآورد توزیع سنی و جنسی جمعیت منتشر شده به وسیله بخش جمعیت سازمان ملل پرداخته شد. نتایج نشان از تشابه ترکیب سنی دو جمعیت بود و نسبت جمعیت در گروههای سنی بزرگ و در گروههای سنی پنج ساله در بین این دو منبع تفاوت بسیار اندکی داشت و این نشان از دقت نمونهگیری پیمایش و قابلیت تعمیم ترکیب جمعیتی آن است، نمودار 1 مقایسه دادههای جمعیت و سلامت افغانستان با دادههای سازمان ملل براساس گروههای سنی پنج ساله در سال 2015 را نشان میدهد.
نمودار 1: مقایسه دادههای پیمایش جمعیت و سلامت افغانستان با دادههای سازمان ملل
در سال 2015 براساس گروههای سنی پنج ساله
در گام دوم به ارزیابی درونی دادههای توزیع جمعیتی با استفاده از روشهای جمعیتشناختی پرداخته شد. شاخص ویپل در جهت ارزیابی گزارش سنین منفرد و شاخص ارقام ترکیبی در ارزیابی گزارش سنین گروهبندی شده در جهت بررسی خطای تمایل به گرد کردن ارقام در گزارش سن استفاده شد (میرزایی، 1381). نتایج شاخص ویپل و شاخص ارقام ترکیبی در دادههای ترکیب سنی و جنسی جمعیت پیمایش جمعیت و سلامت افغانستان به ترتیب 189 و 51 بهدستآمده و نشان از دقت متوسط گزارش سن است. بنابراین در جهت رفع خطای جابهجایی گزارش سن، با استفاده از روش سازمان ملل در اصلاح جمعیت گروههای سنی به بازتوزیع ترکیب سنی جمعیت پرداخته شد. نتایج محاسبه میزان باروری با استفاده از جمعیت اصلاح شده و اصلاح نشده نشان از این است که میزان باروری در گروههای سنی با تغییرات اندک مواجه شده است (نمودار 2).
نمودار 2: مقایسه میزان باروری ویژه سنی افغانستان قبل و بعد از تسطیح داده ترکیب سنی جمعیت، سال 2015
گام سوم ارزیابی دادهها و نتایج بدست آمده از پیمایش جمعیت و سلامت، مقایسه میزان باروری کل بدست آمده از دادههای پیمایش با نتایج باروری محاسبه شده به وسیله سایر منابع است. در نمودار 3، به مقایسه توزیع سنی میزان باروری بدست آمده از پیمایش جمعیت و سلامت و سایر منابع پرداخته شده است. میزان باروری ویژه سنی سال 1973 و 1979 بر مبنای برآوردهای سازمان ملل[21] با استفاده از دادههای سرشماری سال 1974 و میزانهای باروری ویژه سنی در سالهای 2003 و 2009 از دادههای پیمایش جمعیت و سلامت افغانستان 2010 که تحت عنوان پیمایش مرگومیر افغانستان[22] در سال 2010 انجام شده است.
ارزیابی کلی نمودار نشان از انطباق الگوی سنی باروری بدست آمده از نتایج پیمایش جمعیت و سلامت و سایر منابع است. پایین بودن میزان باروری در گروههای سنی بدست آمده از پیمایش در مقایسه با سایر منابع نیز منطقی و ناشی از این است که نتایج بدست آمده در پیمایش جدیدتر بوده و در نتیجه کاهش باروری، میزان باروری در گروههای سنی کاهش یافته است.
نمودار 3: روند تغییرات میزان باروری ویژه سنی افغانستان طی سالهای 1973 تا 2015
یافتههای تحقیق
همانطوری که قبلاً هم اشاره شد یافتههای این تحقیق از دادههای زنان 15 تا ۴۹ساله، بر مبنای پیمایش جمعیت و سلامت 2015 افغانستان بهدستآمده است. تعداد نمونه استفاده شده در این تحقیق 44627 نفر کل زن 15 تا ۴۹ساله و 29461 زن 15 تا 49 سال ازدواج کرده است، که 8/23 درصد آنها ساکن شهر و 2/76 درصد آن ساکن روستا بودهاند. میانگین سن فرزندآوری در مناطق شهری و روستایی به ترتیب برابر 28 و 27 سال میباشد.
1) برآورد میزان باروری ویژه سنی
نمودار 4، میزان باروری ویژه سنی براساس دادههای زنان 15-۴۹ساله و کودکان متولد شده در سال 2015 نشان میدهد. یافتهها برآورد؛ 42 تولد بهازای 1000 زن 15-۱۹ساله، 219 تولد بهازای 1000 زن در گروه سنی 20-۲۴ساله، 254 تولد در گروه سنی زنان 25-۲۹ساله، 218 تولد در گروه سنی زنان 30-۳4ساله، 170 تولد در گروه سنی زنان 35-۳۹ساله، 72 تولد در گروه سنی زنان 40-۴۴ساله و 28 تولد در 1000 زن 45-۴۹ساله را نشان میدهد. همانگونه که مشاهده میشود بیشترین میزان باروری در گروه سنی 25-29 ساله زنان افغانستان میباشد. میزان باروری کل با استفاده از این روش 5 فرزند بهازای هر زن بهدستآمده است. برآورد سازمان ملل در سال 2015 میزان باروری کل افغانستان را 4/5 فرزند و گزارش نهایی پیمایش جمعیت و سلامت افغانستان 3/5 فرزند بهازای هر زن نشان میدهد. برآورد 5 فرزند براساس باروری ویژه سنی در سال ۲۰۱۵ رقمی نسبتاً نزدیک به میزان باروری کل افغانستان که توسط سازمان ملل و گزارش پیمایش جمعیت و سلامت افغانستان در سال 2015 را نشان میدهد و تفاوت اندکی که در نتایج دیده میشود ناشی از خطای دادهها هست.
نمودار 4: میزان باروری ویژه سنی افغانستان بهازای هر 1000 زن، سال 2015
2) برآورد میزان باروری افغانستان به روش براس
میزان باروری کل افغانستان بر اساس روش براس 01/5 فرزند بهازای هر زن و با میانگین سنی 28 سال برآورد شده است (جدول1). میانگین سنی بر اساس تخمین نرخهای باروری ویژه سنی و توزیع سنی جمعیت زنان محاسبه میشود. نتایج بدست آمده از این روش با روش مستقیم و برآورد سازمان ملل در سال 2015 تفاوتی ندارد.
جدول 1، برآورد میزان باروری افغانستان براساس روش براس در سال 2015
Age |
ASFR f(i) |
CEB P(i) |
CF Phi(i) |
F(i) |
P/F ratio |
15-19 |
042/0 |
178/0 |
211/0 |
054/0 |
289/3 |
20-24 |
219/0 |
168/1 |
308/1 |
722/0 |
617/1 |
25-29 |
254/0 |
931/2 |
578/2 |
946/1 |
506/1 |
30-34 |
218/0 |
559/4 |
666/3 |
136/3 |
454/1 |
35-39 |
170/0 |
854/5 |
514/4 |
124/4 |
419/1 |
40-44 |
072/0 |
649/6 |
872/4 |
675/4 |
422/1 |
45-49 |
028/0 |
934/6 |
013/5 |
970/4 |
395/1 |
TFR |
01/5 |
3) برآورد میزان باروری افغانستان براساس روش رله
جدول 2 برآورد میزان باروری افغانستان براساس روش رله را نشان میدهد. نتایج دادهها حاکی از آن است که میزان باروری کل افغانستان براساس تعداد تولدهای 4-0 ساله و زنان 49-15ساله در مناطق شهری 1/5 فرزند و در مناطق روستایی 62/5 فرزند و برای کل افغانستان 48/5 فرزند بهازای هر زن برآورد شده است، نتایج به دست آمده با این روش با برآورد پیمایش جمعیت و سلامت افغانستان در سال 2015 که 3/5 فرزند و برآورد سازمان ملل 4/5 فرزند بهازای هر زن را محاسبه کرده است، همخوانی دارد.
جدول 2: میزان باروری کل با روش رله، نسبت کودک به زن در مناطق شهری و روستایی سال 2015
نسبت کودک به زن |
سال |
کل |
شهری |
روستایی |
2012 |
48/5 |
10/5 |
62/5 |
4) میزان باروری نکاحی افغانستان
با استفاده از میزان باروری ویژه رتبه تصویری از میزان باروری نکاحی افغانستان در سال 2015 در جدول 3 و نمودار 5 نشان داده شده است. نتایج حاکی است که بیشترین تولد در گروه سنی 49-15ساله، 20- 24 ساله و 29-25 ساله رخداده است، به این دلیل که در این روش از تعداد موالید یک سال اخیر استفاده میشود و بیشتر زنان جوان که در اوایل دوره باروریشان هست در این گروه سنی قرار دارند. یکی از مزایایی باروری ویژه رتبه این است که روند تغییرات باروری براساس رتبه توضیح میدهد. میزان باروری ویژه رتبه نشان میدهد بیشترین میزان باروری در رتبههای اول دوم و سوم رخداده است. به دلیل اینکه تقریباً 90 درصد زنان در این رتبهها به فرزند میرسند و ممکن است که بعضی از زنان به دلایل مختلف، باروریشان را بعد از رتبه سوم به پایان برسانند، براساس محاسبات این روش میزان باروری کل نکاحی افغانستان حدود 7 فرزند بهازای هر زن به دست آمد است. همچنین میزان باروری کل نکاحی براساس سن نیز 1/7 فرزند به دست آمد که هر دو نشان میدهد باروری در زنان ازدواج کرده نسبتاً بالا است.
جدول 3: میزان باروری ویژه رتبه سن و میزان باروری کل، افغانستان 2015
(i) Parity |
19-15 |
24-20 |
29-25 |
34-30 |
39-35 |
44-45 |
49-45 |
(i) TOFR |
0 |
||||||||
1 |
1974/0 |
1164/0 |
0178/0 |
0036/0 |
0009/0 |
0003/0 |
0003/0 |
6837/1 |
2 |
0569/0 |
1205/0 |
043/0 |
0094/0 |
0021/0 |
0003/0 |
0003/0 |
1621/1 |
3 |
0093/0 |
0732/0 |
0709/0 |
015/0 |
0028/0 |
0003/0 |
0003/0 |
8585/0 |
4 |
0011/0 |
0261/0 |
0724/0 |
0312/0 |
0118/0 |
0019/0 |
0003/0 |
7248/0 |
5 |
0 |
0077/0 |
0456/0 |
0489/0 |
0184/0 |
0031/0 |
0013/0 |
6249/0 |
6 |
0 |
002/0 |
025/0 |
0551/0 |
0279/0 |
0053/0 |
0003/0 |
578/0 |
7 |
0 |
0002/0 |
0099/0 |
0326/0 |
0355/0 |
0088/0 |
0029/0 |
4494/0 |
8 |
0 |
0 |
0037/0 |
0216/0 |
0267/0 |
016/0 |
0051/0 |
3659/0 |
9 |
0 |
0 |
0005/0 |
0085/0 |
0253/0 |
0138/0 |
0054/0 |
2675/0 |
10 |
0 |
0 |
0002/0 |
0033/0 |
0146/0 |
011/0 |
0051/0 |
1711/0 |
11 |
0 |
0 |
0 |
0004/0 |
0058/0 |
0091/0 |
0045/0 |
0991/0 |
12+ |
0 |
0 |
0002/0 |
0002/0 |
0035/0 |
0044/0 |
0038/0 |
0604/0 |
AOSFR |
2646/0 |
346/0 |
2891/0 |
2299/0 |
1754/0 |
0743/0 |
0298/0 |
0455/7 |
نمودار 5. میزان باروری ویژه رتبه سن افغانستان 2015
5) میزان باروری تجمعی با روش نسبت توالی زندهزایی
جدول 4 تعداد زنان ازدواج کرده برحسب گروههای سنی و رتبه موالید در افغانستان سال 2015 را نشان میدهد. براساس این اطلاعات متوسط زندهزایی زنان ازدواج کرده در هر گروه سنی بهدستآمده و در نمودار 6 نشان داده شده است. همانگونه که ملاحظه میشود متوسط زندهزایی با افزایش سن از گروه سنی 15-19 سال بهطرف گروههای سنی بالاتر در حال افزایش است و در گروه سنی 45- 49 سال به بالاترین میزان میرسد. بهنحویکه براساس متوسط زندهزایی در گروه سنی 49-45 ساله هر زن در پایان دوره باروری خود بهطور متوسط 28/7 فرزند به دنیا آورده است.
جدول 4: تعداد زنان برحسب گروههای سنی و رتبه موالید، افغانستان 2015
رتبه موالید |
15-19 |
20-24 |
25-29 |
30-34 |
35-39 |
40-44 |
45-49 |
0 |
961 |
1,147 |
318 |
167 |
108 |
75 |
87 |
1 |
672 |
1,725 |
560 |
101 |
55 |
42 |
38 |
2 |
164 |
1,756 |
1,076 |
247 |
105 |
60 |
52 |
3 |
28 |
1,023 |
1,549 |
518 |
209 |
97 |
104 |
4 |
4 |
321 |
1,490 |
817 |
454 |
206 |
184 |
5 |
0 |
86 |
853 |
946 |
670 |
319 |
276 |
6 |
0 |
21 |
397 |
865 |
779 |
497 |
398 |
7 |
0 |
4 |
154 |
448 |
736 |
543 |
456 |
8 |
0 |
0 |
39 |
230 |
572 |
505 |
460 |
9 |
0 |
0 |
8 |
93 |
337 |
378 |
387 |
10 |
0 |
0 |
2 |
39 |
177 |
247 |
322 |
11 |
0 |
0 |
0 |
8 |
69 |
134 |
198 |
12 |
0 |
0 |
1 |
2 |
26 |
61 |
118 |
13 |
0 |
0 |
0 |
0 |
5 |
13 |
31 |
14 |
0 |
0 |
0 |
0 |
1 |
8 |
6 |
15 |
0 |
0 |
0 |
0 |
1 |
5 |
4 |
16 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
4 |
17 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
1 |
1 |
کل موالید |
1829 |
6083 |
6447 |
4481 |
4304 |
3191 |
3126 |
نمودار 6: متوسط زندهزایی برحسب گروه سنی در افغانستان سال 2015
براساس اطلاعات جدول 4 نسبت زنان در رتبههای مختلف برحسب گروه سنی محاسبه و نتایج در جدول 5 نشان داده شده است. همانگونه که ملاحظه میشود، نسبت زنان 49-45 سالهای که حداقل 1 فرزند دارند، 97 درصد است. همچنین نسبت زنان 49-45 سالهای که 4 فرزند دارند 91 درصد است. علاوه برآن 85 درصد زنان 45-۴۹ساله دارای 5 فرزند و بیشتر بودهاند. از جمع نسبت زنان در رتبههای مختلف در هر سن، میزان باروری تجمعی هر گروه سنی بهدستآمده است. همانطور که ملاحظه میشود میزان باروری تجمعی در آخرین گروه سنی 25/7 حاصل شده است که اختلاف اندکی با متوسط زندهزایی (در نمودار 6) دارد.
جدول 5: نسبت زنان در رتبههای مختلف موالید و میزان باروری تجمعی به روش نسبت توالی زندهزایی بر حسب گروه سنی در کشور افغانستان در سال 2015
Parity (i) |
20-24 |
25-29 |
30-34 |
35-39 |
40-44 |
45-49 |
0 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
9976/0 |
9753/0 |
9795/0 |
9786/0 |
9722/0 |
2 |
1 |
9767/0 |
965/0 |
9678/0 |
9654/0 |
9600/0 |
3 |
8794/0 |
9189/0 |
944/0 |
9466/0 |
9434/0 |
|
4 |
8148/0 |
8837/0 |
9125/0 |
9176/0 |
9101/0 |
|
5 |
7753/0 |
8269/0 |
8601/0 |
8512/0 |
||
6 |
6403/0 |
6872/0 |
7547/0 |
763/0 |
||
7 |
4895/0 |
554/0 |
6192/0 |
6356/0 |
||
8 |
4278/0 |
4698/0 |
4898/0 |
|||
9 |
2876/0 |
3116/0 |
3426/0 |
|||
10 |
1766/0 |
1887/0 |
2188/0 |
|||
11 |
1066/0 |
1158/0 |
||||
12+ |
0546/0 |
0525/0 |
||||
CFR |
648/5 |
764/6 |
174/7 |
255/7 |
نسبتهای توالی زندهزایی مشاهده شده بر حسب رتبه موالید و سن مادر در جدول 6 نشان داده شده است. مقادیر نسبتهای توالی زندهزایی بهدستآمده نشان میدهد که 47 درصد زنان گروه سنی 15-19ساله و 81 درصد زنان 20-۲۴ساله اولین فرزندشان را در این سنین به دنیا آوردهاند. به همین ترتیب 97 درصد زنان 49-۴۵ساله حداقل دارای یک فرزند و تنها سه درصدشان بدون فرزند، 96 درصد این زنان دارای سه فرزند و تنها 4 درصدشان به فرزند دوم باقی مانده ماندهاند،90 درصد این زنان در سال 2015 به 5 فرزند رسیدند. همچنین 77 درصد از زنان در این گروه سنی که 7 فرزند داشتهاند برای داشتن فرزند 8 پیش رفتهاند. 88 درصد در زنان 40 -44 سال دارای 5 فرزند و 71 درصد به رتبه هفتم پیشرفت کردهاند، به همین ترتیب 80 درصد زنان 35 -۳۹ساله حداقل دارای 5 فرزند بوده و 61 درصد به رتبه هفتم رسیده است.
جدول 6: نسبت توالی زندهزایی مشاهده شده بر حسب رتبه موالید و سن مادر در افغانستان سال 2015
Parity)i( |
15-19 |
20-24 |
25-29 |
30-34 |
35-39 |
40-44 |
45-49 |
0 |
47458/0 |
81144/0 |
95068/0 |
96273/0 |
97491/0 |
9765/0 |
97217/0 |
1 |
22581/0 |
65053/0 |
90863/0 |
97659/0 |
98689/0 |
98652/0 |
9875/0 |
2 |
16327/0 |
45313/0 |
80679/0 |
94137/0 |
97464/0 |
98048/0 |
98267/0 |
3 |
125/0 |
29691/0 |
65524/0 |
86939/0 |
94822/0 |
96782/0 |
96473/0 |
4 |
0 |
25694/0 |
49389/0 |
76305/0 |
88137/0 |
92938/0 |
93533/0 |
5 |
22523/0 |
41334/0 |
64044/0 |
80136/0 |
88233/0 |
89628/0 |
|
6 |
16/0 |
33943/0 |
48665/0 |
7118/0 |
79222/0 |
83312/0 |
|
7 |
0 |
2451/0 |
45366/0 |
61746/0 |
71346/0 |
77051/0 |
|
8 |
22/0 |
38172/0 |
51852/0 |
62648/0 |
69954/0 |
||
9 |
27273/0 |
34507/0 |
45292/0 |
55372/0 |
63866/0 |
||
10 |
33333/0 |
20408/0 |
36559/0 |
47335/0 |
52924/0 |
||
11 |
1 |
2/0 |
32353/0 |
3964/0 |
45304/0 |
بحث و نتیجهگیری
افغانستان ازجمله کشورهای است جمعیت آن طی سالها جنگ و ناامنی، میزان بالای مهاجرت، مرگومیر، تغییرات باروری، عدم سیاستهای مدون تنظیم جمعیت و... دچار تغییرات و تحولات زیادی شده است، اینکه سطح این تغییرات به چه شکلی است و عوامل تأثیرگذار بر تغییرات جمعیتی این کشور کداماند، به دلیل عدم اجرای سرشماری ملی و فقدان نظام ثبت وقایع حیاتی در افغانستان، آمار دقیق آن در دسترس نیست. یکی از عوامل تأثیرگذار بر تغییرات ساختار سنی کشورها، تغییرات میزان باروری است. در پژوهش حاضر با استفاده از دادههای پیمایش جمعیت و سلامت افغانستان در سال 2015 شاخصهای باروری این کشور با بکارگیری تکنیکهای مختلف برآورد و مورد تحلیل قرار گرفت.
نتایج محاسبات نشان داد که میزان باروری کل افغانستان با محاسبه به روش مستقیم (میزان باروری ویژه سنی) و روش غیر مستقیم (روش براس و رله) به ترتیب 5، 01/5 و 4/5 فرزند بهازای هر زن به دست میآید. مقادیر محاسبه شده در این مطالعه به نتایج گزارش سازمان ملل و گزارش منتشر شده پیمایش جمعیت و سلامت افغانستان نزدیک است. اما تفاوت زیادی با مطالعه نصیر و همکاران (2019) دارد. در مطالعه نصیر و همکاران (2019) میزان باروری کل 7/6 فرزند بهدستآمده است. علاوهبرآن گزارش سازمان ملل (2022) میزان باروری کل افغانستان در سال 2022 را 8/3 فرزند برآورد کردهاند. بنابراین چنانچه روند کاهشی باروری افغانستان پذیرفته شده باشد، نتایج بدست آمده در این مطالعه قابلاعتماد است.
علاوهبرآن بررسی روند میزان باروری ویژه سنی این کشور طی سالهای 1979 تا 2015 نشان داد میزان باروری ویژه سنی، روند روبهکاهشی را طی این سالها تجربه نموده است و در گروه سنی زنان 29-۲5ساله از 359 تولد در هزار در سال 1973 به 254تولد در هزار در 2015 کاهش یافته است؛ بنابراین نتایج این مطالعات کاهش باروری ویژه سنی در افغانستان را تأیید میکند.
در این مطالعه میزان باروری نکاحی مقادیر بالاتری را نشان میدهند. میزان باروری نکاحی بر حسب رتبه[23]، 7 فرزند و بر حسب سن زنان نیز 1/7 فرزند بهازای هر زن بهدستآمده است. همانگونه که مشخص است میزان باروری نکاحی نسبت به میزان باروری کل بالاتر است. در محاسبه میزان باروری کل، تعداد موالید را به کل جمعیت زنان 49-15ساله چه مجرد و چه متأهل در نظرمی گیرند و برایناساس متوسط میزان باروری برای سال 2015 حدود 5 فرزند به دست میآید. اما اگر تعداد موالید را به جمعیت زنان ازدواج کرده 49-15ساله در نظر بگیریم، میزان باروری زناشویی[24] به دست میآید، میزان باروری حاصل شده از این روش 7 فرزند بهازای هر زن است که نسبت به میزان باروری کل بالاتر هست. این یافته ممکن است شواهدی از افزایش تجرد و به تأخیرانداختن سن ازدواج در افغانستان ارائه دهد. هرچند این موضوع نیاز به بررسی و مطالعه دارد. در مجموع به نظر میرسد تفاوت حدود 2 فرزند در میزان باروری نکاحی با میزانهای باروری کل مقادیر قابلقبولی را حکایت میکند. تفاوت در میزان باروری کل و میزان باروری نکاحی در سایر کشورها از جمله ایران (ارحامی 1401، آقایاری و مهریار 1386) نیز مشاهده میشود.
متوسط زندهزایی و میزان باروری تجمعی زنان ازدواج کرده حاصل از روش نسبت توالی زندهزایی نیز نشان داد هر زن در سالهای پایانی فرزندآوری 2/7 فرزند خواهد داشت. از طرفی نسبت توالی رتبه موالید نشان میدهد که 90 درصد زنان 49-45 ساله در افغانستان در سال 2015 حداقل 5 فرزند داشته و به فرزند ششم پیشرفت کرده و 77 درصد زنان این گروه سنی دارای 7 فرزند بوده و به رتبه 8 و بالاتر پیشرفت کردهاند. درعینحال 88 درصد زنان 44-40 سال حداقل دارای 5 فرزند بیشتر بوده و 71 درصدشان به رتبه هفتم به بالاتر پیشرفت کردهاند. کاهش باروری براساس رتبه در افغانستان از رتبه هفتم به بالاتر شروع میشود. درحالیکه تا رتبه پنجم و ششم حالت نسبتاً ثابت را نشان میدهد و بدان معنی است که میزان باروری نکاحی افغانستان در حد 7 و بالاتر از 7 فرزند بهازای هر زن ازدواج کرده است. درحالیکه کشورهای درحالتوسعهای که میزان باروری آنها در سال 2015 در حد 2 و 5/2 فرزند بوده، بعد از رتبه دوم و سوم شروع به کاهش باروری کردند. در مطالعه نادریبنی و همکاران (1400) نشان داده شده که میزان باروری ویژه رتبه در کشور ایران بین سالهای 95-1385 در رتبه سوم و چهارم بهشدت کاهش داشته است. مطالعه بهارتی[25] و همکاران (2019) در هند نشان میدهد میزان باروری این کشور در سال 2015، بعد از رتبه دوم و سوم به رتبههای بالاتر 84 درصد کاهش داشته است. نتایج مطالعه روسا و پالما (2020) نشان داده که بین سالهای 2011 تا 2016 حدود 84 درصد زنان لهستان، در حالی تصمیم به داشتن فرزند بعدی را میگیرد که اکثریتشان فرزند دوم را داشتند و این رقم در رتبههای بالاتر بیش از نصف کاهش پیدا میکند.
بهطور خلاصه نتایج محاسبات میزان باروری افغانستان در سال 2015 نشان میدهد که علیرغم اینکه این کشور بالاترین میزان باروری را در بین کشورهای جنوب آسیا دارد و در سطح جهان نیز از جمله کشورهای دارای بالاترین میزان باروری است، با اینحال نتایج این مطالعه همسو با سایر مطالعات و گزارشهای بینالمللی نشان داد باروری افغانستان نیز روند کاهشی را طی سالیان اخیر تجربه میکند (UN, 2022).
در این مطالعه علیرغم مشکلات و محدودیتهای استفاده از دادههای پیمایش جمعیت و سلامت، تلاش شده با استفاده از روشهای مختلف شواهدی از وضعیت باروری افغانستان به دست. باتوجهبه اینکه باروری یکی از مهمترین مؤلفههای رشد و تغییرات ساختار سنی جمعیت است، که هرگونه تغییرات (کاهش و افزایش) آن پیامدهای متفاوتی بر ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی دارد، بدین منظور بررسی و شناخت صحیح آن نقش مهم و حیاتی را در برنامهریزیها و سیاستگذاری توسعهای، اقتصادی و اجتماعی جامعه افغانستان دارد. ازآنجاییکه نتایج و شواهد حاکی از کاهش میزان باروری در افغانستان طی سالیان اخیر است، بررسی پیامدهای تغییرات باروری به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی برای آینده جمعیتی این کشور نیازمند توجه جدی است که پیشنهاد میشود متخصصان و پژوهشگران بر این حوزههای مطالعاتی نیز تمرکز داشته باشند.
این پژوهش در جریان تحقیق با محدودیتهای چون (نبود مطالعات پیشین، محدودیت دادهها، عدم وجود یک الگو قابلاستناد از روند تغییرات باروری) این کشور مواجه بود. پیشنهاد این پژوهش برای سیاستگذاران، برنامهریزان و دولتمردان افغانستان توجه به مواردی است که در راستای بهبود این وضعیت پیشنهاد میشود. برای دستیابی به توسعه پایدار، کشور افغانستان نیازمند دسترسی به سیستم دقیق ثبت وقایع حیاتی و جمعآوری مشخصههای جمعیتیِ قابل اعتماد است که مسئولین باید در راستای ایجاد زیرساختهای لازم جهت جمعآوری این دادهها (از جمله واقعه ولادت و رفتار باروری) اقدامات جدی را صورت دهند.
[1]. Total Fertility Rate
[2]. Fertility and Nuptiality, Socio-Demographic and Economic Survey
[3]. Brass P/F Ratio
[4]. Own Children
[5]. Choe
[6]. Child Woman Ration
[7]. Rele
[8]. Parity Progression Ratio
[9]. Age Specific Fertility Rate
[10]. Age order Specific Fertility Rate
[11]. Demographic and Health Survey
[12]. http://demographicestimation.iussp.org/content/parity-progression-ratios
[13]. Age Specific Fertility Rate
[14]. Total Fertility Rate (TFR)
[15]. Total Order Fertility Rate (TOFR)
[16]. Marital Total Fertility Rate (MTFR)
[17]. Brass P/F Ratio
[18]. Cumulated Fertility Rate
[19]. Parity Progression Ratio (PPR)
[20] براس (1985) برای رفع این مشکل محاسبه نسبتهای توالی زندهزایی پیشبینیشده (Projected Parity Progression Ratio) را پیشنهاد داده است.
[21]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2013). World Fertility Data 2012 (POP/DB/Fert/Rev2012).
[22]. Afghanistan Mortality Survey
[23]. AOSFR
[24]. MTFR
[25] Bharti
Introduction:
Fertility is one of the most important topics in the field of population studies, which, as a natural phenomenon of population, plays a vital role in the changes and transformation of population structures. Fertility is a type of social behavior that is influenced by social, economic, and cultural values and norms in society. Afghanistan, as a multi-ethnic and culturally diverse country, has the highest fertility rate among South Asian countries, so studying and investigating its fertility is one of the necessary things in the demographic future of this country. The low rate of use of contraceptives and the inconsistency and difference in the estimates of the total fertility rate have doubted the validity of population data in this country. However, the only source of data that can be used to analyze Afghanistan's fertility status is the 2015 Demographic and Health Survey of Afghanistan. In this study, an attempt has been made to investigate the possibility of using the AFDHS2015 data with different methods, to examine the pattern and trend of fertility in this country.
Methods and Data:
This research is of the secondary analysis type, using data from the Demographic and Health Survey of Afghanistan in 2015 (AFDHS2015). In this study, 44,627 women aged 15-49 and 29,461 married women aged 15-49 were interviewed, based on their place of residence, 23.8% of them lived in cities and 76.2% lived in villages. Various methods have been used to calculate the fertility rate of Afghanistan according to the available data. The total fertility rate has been calculated directly based on the age-specific fertility rate (ASFR) and also by indirect methods using the techniques (P/F ratio of William Brass and the child-woman ratio CWR of Rele) and also the marital fertility rate and Parity Progression Ratio (PPR) was done with the help of SPSS, MORTPAK, PASS software package, and Excel software packages taken from the IUSSP website.
Findings:
The findings show that the Total fertility rate (TFR) in Afghanistan is 5 children and the Marital Fertility Rate (MFR) is 7 children per woman. Based on calculations made by the indirect method and using the technique (Brass and Rele), the total fertility rate of Afghanistan in 2015 was estimated to be 5 and 5.4 children, respectively, and using the direct method, it was estimated to be equivalent to 5 children per woman. The marital fertility rate is 7.1 children based on age and 7 children per woman based on parity, and similarly, the average parity progression ratio and the cumulative fertility rate of married women as a result of the parity progression ratio method also showed that each woman had 7.2 children in her final years of childbearing will have.
Table 1- Estimating the total fertility rate of Afghanistan in different methods, 2015
TFR |
Method |
5 |
TFR Based on Direct Method |
5.01 |
TFR Based on Brass P/F Ratio Method |
5.48 |
TFR Based on Rele Method |
7.04 |
MFR Based on Parity Progression Ratio |
7.2 |
MFR Based on age |
On the other hand, the parity progression ratio shows that 90% of women aged 45-49 in Afghanistan in 2015 had at least 5 children and progressed to the 6th child, and 77% of women in this age group had 7 children and progressed to the 8th and above parity. At the same time, 88% of women aged 40-44 have at least 5 more children and 71% of them have progressed to the seventh parity or higher. The table and graph below show the fertility rate of Afghanistan with different methods.
Figure 1- Parity Progression Ratio by age group in Afghanistan in 2015
Conclusion and Discussion:
Demographic and Health Survey 2015 data, as the only available data source, can provide relatively accurate evidence of Afghanistan's fertility level and age patterns. Based on these data and the results obtained from this study, it shows that the total fertility rate in Afghanistan is estimated at an average of 5 children and the marital fertility rate is 7 children per woman in 2015. In this study, the marital fertility rate (MFR) compared to the total fertility rate (TFR) shows higher values, i.e., 2 children more than the total fertility rate; A high marital fertility rate compared to the total fertility rate is considered a natural thing, but on the other hand, an increase in the marital fertility rate may indicate an increase in celibacy and delaying the age of marriage in Afghanistan in recent years. Even though this country has the highest fertility rate among South Asian countries and is among the countries with the highest fertility rate in the world, in addition, studies show that Afghanistan's fertility rate has experienced a decline in recent years. The data shows that the total fertility rate has decreased from 7.4 children in 2000 to 5.4 children in 2015, in the same way, the age-specific fertility rate of this country in the age group of women aged 25-29 is 359 births per thousand in 1973 has decreased to 254 births per thousand in 2015; On the other hand, the fertility based on the parity in Afghanistan shows that the decrease in fertility starts from the 7th Parity and higher, while it shows a relatively stable state up to the 5th and 6th parity, while the developing countries whose fertility rate in 2015 is 2 and 2.5 Having children, after the second and third parities, fertility began to decrease. Therefore, the results obtained from the calculations indicate that although Afghanistan's fertility rate is still at a high level, it has started to decline. The findings indicate that the 2015 demographic and health survey data, as the only available data source, can provide relatively accurate evidence of the level and age patterns of Afghanistan's fertility.
Acknowledgments:
This paper is taken from the master's thesis of the first author of the article in the field of demography, which was completed in the Faculty of Social Sciences of Yazd University. The authors of the article thank the organizations that organized the Demographic and Health Survey of Afghanistan (2015) who provided access to the data for researchers, as well as the respected reviewers of the paper.