سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان کهگیلویه و بویراحمد

سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان کهگیلویه و بویراحمد

چکیده

     توسعه اجتماعی با چگونگی و شیوه زندگی افـراد یـک جامعه پیوند تنگاتنگی دارد و ناظر بر بالا بردن سطح زندگی عمومی از طریق ایجاد شرایط مطلوب و بهینه در زمینه‌های فقر زدایـی، تغذیـه، بهداشـت، مـسکن، اشـتغال، آمـوزش و چگونگی گذران اوقات فراغت می باشد. توسعه اجتماعی باید به رفاه و آسایش بیش تر افراد جامعه منجر شود تا افراد رضایت بیش تری از زندگی داشته باشند. توسعه اجتماعی، یک حوزة میان رشته ای و میان بخشی در جستجوی بهزیستی مادی و اجتماعی مردم در همه سطوح جامعه تعریف می‌شود. از طرفی دیگر توسعه اجتماعی در برگیرنده بعـدی ازتوسعه است که بر کنش و واکنش‌های انسانی، نهادها و روابط اجتماعی با یکـدیگر تأکیـدمی ورزد و بر آن‌ها تمرکز می نماید. امروزه طرح رویکرد اجتماع محور در فرایند مدیریت و برنامه ریزی سبب شده که سنجش میزان توسعه یافتگی بر مبنای شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی بخش مهمی از جریان تحقیق در راستای رفع نابرابری‌های منطقه ای به حساب آید، بنابراین، هدف این مقاله بررسی وضعیت توسعه یافتگی شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد، تعیین معیارهای اصلی تعریف کننده سطح توسعه یافتگی، شناخت شهرستانهای محروم و ارائه برنامه‌های تحرک بخشی به جریان توسعه می‌باشد. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده و همچنین آمار و شاخص‌های مورد استفاده در این تحقیق از سالنامه‌های آماری سال ۱۳۹۰ اخذ شده است. روش تحقیق تحلیل مقایسه ای و مدل مورد استفاده تکنیک ویکور می‌باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد که با توجه به معیارهای در نظر گرفته شده برای سطح بندی شهرستان‌ها، شهرستان‌های گچساران، بهمئی، دارای مطلوبیت نسبی از نظر سطح توسعه یافتگی هستند.

واژه‌های کلیدی: توسعه اجتماعی و فرهنگی، سطح بندی اجتماعی، ویکور، کهگیلویه و بویراحمد.

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

توسعه به عنوان پروژه جهانی(سرور، ۱۳۹۱: ۶۰)، فرایندی تدریجی در پیشرفت موقعیت بشر، شامل انجام فعالیت برای رسیدن به رشد مادی و تکامل اجتماعی در طول زمان است(ریدل[1]، ۲۰۰۴: ۱۲). هدف اصلی توسعه حذف نابرابری‌هاست،  بهترین مفهوم توسعه، رشد همراه با عدالت اجتماعی است(قرخلو و حبیبی،  ۱۳۸۵: ۶۰). مهم ترین نکاتی که در تعریف توسعه باید مد نظر داشت عبارتند از این که، اولاً باید توسعه را یک مقوله ارزشی به شمار بیاوریم، ثانیاً باید آن را جریانی چند بعدی و پیچیده بدانیم، و، ثالثاً، باید به ارتباط و نزدیکی آن با مفهوم بهبود توجه داشته باشیم(ازکیا، ۱۳۸۴: ۲۴). در افکار صاحب نظران توسعه، تعابیر مختلفی از واژه توسعه وجود دارد که از آن جمله می‌توان به افزایش تولید، افزایش بازدهی، ارتقاء سطح کمی و کیفی زندگی، ارتقا سطح خدمات بهداشتی و درمانی  برطرف کردن مشکلات بی کاری و تورم،  تامین نیازھای اقتصادی – اجتماعی، برخورداری از آموزش فرهنگ و مشارکت فعال در عرصه‌های مختلف اشاره کرد(تودارو، ۱۳۸۷: ۲۳). در ایران و در بین استان‌های آن از لحـاظ میـزان برخـورداری از شاخص‌های مختلف توسعه، عدم تعادل و تفاوت زیادی وجود دارد. مهمترین دلیل افزایش این نابرابری‌ها عدم شناسایی ابعاد مختلف نابرابری‌ها و سیاست‌های اجرایی نا متناسب برای رسیدن به اهداف مذکور است. شهرهای استان کهگیلویه و بویراحمد نیـز بـه لحـاظ ساختارهای اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی شرایط مطلوبی نداشته و برای حصول به برنامه ریزی جامع و راهبردی جهت تحقق توسعه موزون و متعـادل منطقـه ای و نیـز دسـتیابی بـه توسعه پایدار منطقه ای و همچنین تخصیص بهینه و عادلانه منابع و خدمات و ارتقاء همـه جانبـه رفاه عمومی نیازمند سنجش میزان توسعه یافتگی و پایداری شهرهای اسـتان در ایـن سـاختار‌ها هستیم. هدف از این پژوهش این است تا با استفاده از ۲۴ شاخص مختلف میزان توسعه یافتگی و پایداری ساختار‌های اجتماعی و فرهنگی شهرهای استان را مورد سنجش و بررسی قرار دهد.

این مقاله در صدد پاسخگویی به این سئوالات است که وضعیت توسعه یافتگی در شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد چگونه است؟ و مهمترین معیارها و شاخص‌های اجتماعی تعریف کننده در تعیین سطح توسعه به ترتیب چیست؟

۲-1-اهمیت و ضرورت

توسعه را باید جریانی دانست که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی، طرز تلقی عامه مردم و نهادهای ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر است. توسعه در اصل باید نشان دهد که مجموعه نظام اجتماعی، هماهنگ با نیازهای متنوع اساسی و خواست‌های افراد و گروه‌های اجتماعی در داخل نظام، از حالت نامطلوب زندگی گذشته خارج شده و به سوی وضع و حالتی از زندگی که از نظر مادی و معنوی بهتر است سوق می‌یابد. به منظور رسیدن به این مقصود و کامیابی در این راه باید به برنامه ریزی توسعه اهمیت داده شود(تودارو، ۱۳۸۷). مشکلات عظیم جامعه شهری در کلان شهرها از یکسو، و حرکت‌های جهانی از سوی دیگـر بیـانگرآن است که تحولات زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی،کالبدی و عملکـردی بایـد آنچنـان رخ دهـد و ادامـه یابـد کـه متضمن توسعه پایدار و ساماندهی و تداوم کیفیت‌ها باشد(پورجعفر و همکاران، ۱۳۹۰: ۳۱). واقعیت این است که از لحاظ شاخص‌های اقتصادی اجتماعی و فرهنگی بین جوامع تفاوت آشکاری وجود دارد. قطعاً ظهور هر پدیده اجتماعی حاصل تقابل عوامل و زمینه‌های گوناگون داخلی و بیرونی جامعه از گذشته تا حال است که به نوبه خود این تقابل و احوال جدید جامعه را شکل می‌دهد(پارکر[2]، ۲۰۰۵). با این حال تفاوت‌ها و نابرای‌های منطقه ای از جنبه‌های مختلف و عدم شناسایی کامل این نابرابری‌ها و تفاوت‌ها مانع از برنامه ریزی دقیق شده است(تقوایی و رستمی کیا، ۱۳۸۱: ۲۹). اسـتان کهگیلویه و بویراحمد یکـی از استان‌های نزدیک به مرکز کشور است، بنابراین، اهمیت و ضـرورت برنامه ریزی برای این ناحیه به شدت احساس می شود. مهترین تهدید‌هایی که استان با آنها مواجه ایت عبارتند از:  مهاجرت گسترده روستاها وعشایر وحاشیه نشینی در  شهرها، عدم توسعه کمی وکیفی سرمایه انسانی در استان ناتوانی در نگهداشت نیروهای متخصص، کارامد و فعالان اقتصادی عدم وجود زیرساخت‌های بازرگانی و مبادلات اقتصادی،  پایین بودن شاخص‌های توسعه. با نگاهی کلی بـه مـوارد ذکـر شـده می‌تـوان گفـت کـه دراستان کمتر به پایه‌های توسعه توجه شـده و لـزوم توجـه به تفاوت‌ها و بازنگری کلی بـه وضـوح احـساس مـی شـو د. در این پژوهش سعی شده  تا بـا تحلیـل شهرسـتان‌های ایـن اسـتان، محدودیت‌های اجتماعی – فرهنگی تقلیل یابند.       

۳-1-اهداف

بررسی وضعیت توسعه یافتگی شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد، تعیین معیارهای اصلی تعریف کننده سطح توسعه یافتگی، شناخت شهرستانهای محروم و ارائه برنامه‌های تحرک بخشی به جریان توسعه از جمله اهداف اصلی این تحقیق بوده است.

۴-1-پیشینه تحقیق

مفهوم توسعه اجتماعی یک مفهومی نا روشن و همچون کلافی در هم تنیده است و دیدگاه‌ها و مباحث گوناگونی را در بر می گیرد که نه تنها متفاوت که گاه متضادند. بررسی نا برابری فرهنگی و وجود آن در محدوده‌های جغرافیایی مختلف در سال‌های اخیر مورد توجه برنامه ریزان و سیاستمداران قرار گرفته است و پژوهش‌های زیادی در سطوح ملی منطقه ای ناحیه ای و محلی با استفاده از روش‌های متفاوت صورت گرفته است  که به تعدادی از مطالعات انجام شده اشاره می‌شود:

جدول ۱-برخی مطالعات و تحقیقات انجام شده در ارتباط با توسعه اجتماعی - فرهنگی

۵-1-سؤال‌ها و فرضیه‌ها

سوال یک: وضعیت توسعه یافتگی در شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد چگونه است؟

سوال دو: مهمترین معیارها و شاخص‌های اجتماعی تعریف کننده در تعیین سطح توسعه به ترتیب چیست؟

فرضیه یک: نابرابری در سطح و میزان توسعه در بین شهرستانهای استان مساله اساسی در حرکت متوازن در فرایند توسعه پایدار است.

فرضیه دوم: به نظر می‌رسد مهمترین شاخص تعریف کننده سطح توسعه نرخ اشتغال و میزان دسترسی به فرصت‌های سواد و حرفه آموزی است.

۶-1-روش پژوهش: روش تحقیق توصیفی– تحلیلی است، بخشی از اطلاعات مورد نیاز از مرکز آمار، جمع آوری شده است. از مهمترین شاخص‌هایی که استفاده شده می‌توان به میزان سواد، مؤسسات خدمات درمانی،‌ میزان شهرنشینی و ... اشاره کرد. در این تحقیق با استفاده از شاخص‌های اجتماعی - فرهنگی و مدل ویکور به رتبه بندی شهرستان‌های استان کهگیلویه و بویراحمد پرداخته شده است(شکل ۱). 

۷-1-معرفی متغیرها و شاخص‌ها

تحلیل مسایل کمی و کیفی  اجتماعی از طریق ابزاری صورت می‌گیرد که به صورت متغیرهایی به نام شاخص‌های اجتماعی هستند. شاخص‌های اجتماعی ابزار کلیدی برای ترسیم چشم انداز آیند وضعیت استان و برنامه ریزی هستند. در این پژوهش از ۲۴ شاخص استفاده شده است.

جدول ۲- شاخص‌های مورد استفاده در پژوهش

۸-1- محدوده مورد مطالعه

 منطقه ای که اکنون استان کهگیلویه و بویراحمد نام دارد دارای پیشینه کهن تاریخی است . هر چند در گذشته ای نه چندان دور جزء یکی از بلوک‌های فارس بوده که خود شامل دو قسمت می‌شد : قسمت شمال شرقی که آن را سردسیر و کوهستانی و پشت کوه می‌نامیدند و قسمت جنوبی و غربی که نره کوه و بهبهان نامیده می‌شد. استان کهگیلویه و بویراحمد مرکب از پنج شهرستان بویراحمد،  کهگیلویه،  گچساران،  دنا،  بهمئی،  با جمعیتی بالغ بر 634 هزار نفر و مساحتی در حدود 16 هزار و 264 کیلو متر مربع  چونان پلی ارتباطی،  استان‌های فارس،  اصفهان چهار محال و بختیاری،  خوزستان و بوشهر را به هم مرتبط ساخته است . منابع آبی بسیار،  جنگل‌های چشمگیر،  معادن طبیعی متعدد،  ذخائر نفتی مناسب،  پوشش گیاهی متنوع،  گونه‌های جانوری متعدد،  قلل مرتفع،  باغات و کشتزارهای زیبا،  طبیعت این استان را چونان گوشه ای از بهشت جادوان به تصویر کشیده است(شکل ۲).

جدول ۳-  اطلاعات عمومی استان کهگیلویه و بویراحمد

مأخذ: سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵-90

شکل ۲- موقعیت استان کهگیلویه و بویراحمد

۲-مبانی نظری

پایداری اجتماعی مسأله برابری در فرصت‌ها و استفاده از امکانات جهت تأمین عدالت اجتماعی است(نوابخش و همکاران، الف ۱۳۹۲: ۱۸۲). بر این اساس توسعه اجتماعی از اهمیت بیشتری برخوردار است و یکی از کامل ترین دسته بندی‌ها از تعاریف صورت گرفته از مفهوم توسعه اجتماعی تعاریف مبتنی بر سرمایه اجتماعی و انسجام اجتماعی است(کلانتری، ۲۱۱:۱۳۷۷). توسعه اجتماعی یا به عبارت دیگر مسؤلیت پذیری(نانسی، ۲۰۰۰)، بعدی از توسعه است که بر کنش و واکنش‌های انسانی، نهادها و روابط اجتماعی با یکدیگر تأکید می‌ورزد و بر آن تأکید می‌نماید (پیران، ۱۳۸۳: ۱۲۳).  توسعه اجتماعی در جامعه ای رخ می نماید که فاصله طبقاتی، تبعیض و استثمار در جامعه به حداقل برسد (استس۱ ۲۰۰۱) و توزیع درآمد و قدرت به گونه ای عادلانه به وجود آید و فاصله و شکاف بین فقیر و غنی، شهر و روستا و مرد و زن کاهش یابد (فیروزآبادی و همکاران، ۱۳۸۹: ۶۳). از مهترین ابعاد توسعه اجتماعی می‌توان به توسعه ظرفیت مردم برای کار مداوم جهت رفاه آن‌ها و جامعه و تغییر یا توسعه نهادهای اجتماعی، به گونه ای که نیازهای بشری را در تمامی سطوح به ویژه در پایین ترین سطح، از طریق یک فرآیند بهبود در روابط بین مردم و نهادهای سیاسی  اجتماعی، رفع نماید، اشاه کرد (دیوب، ۱۳۷۷: ۸۴). در مجموع مهمترین شاخصه توسعه اجتماعی این است که می توان با گسترش و ارتقای شاخص‌های آن در جامعه، نـسبت بـه رسـیدن بـه توسـعه ای متوازن و برابر بین مناطق و افراد، در جهت رفاه و رضایت افراد از زندگی، حرکت کرد. شاخص‌های اجتماعی عبارتند از مفهوم‌هایی که مبتنی بر مشاهده‌ها و معمولاً کمی که به جنبه‌هایی از حیات اجتماعی که ما به آن علاقه مندیم اشاره دارند یا به دگرگونی‌هایی می‌پردازند که در جنبه‌های حیات اجتماعی در حال وقوع است. به طور کلی از نظر اجتماعی توسعه به معنای دگرگون شدن و متمایز شدن جامعه از یک ساخت اجتماعی قدیم به یک ساخت اجتماعی جدید است. از دید جامعه شناسان توسعه به معنای پدید آمدن ساخت‌های نو برای عهده دار شدن وظایفی است که قبلاً ساخت‌های دیگر انجام می‌دادند. بنابراین، دگرگونی‌هایی که در نتیجه پدید آمدن مشاغل نو دستگاه‌های پیچیده آموزش و پرورش نو و انواع اجتماعات که در ساخت‌های اجتماعی پدید می‌آیند، مورد توجه جامعه شناسان بوده و تماماً نشانگر بعد کاملاً اجتماعی توسعه است (میر‌هاشمی و همکاران، ۱۳۸۷، ۱۷۰).

۳-تکنیک ویکور

تکنیک ویکور یکی از مدل‌های چند هدفه فرایند مدار(اصغرپور، ۱۳۸۳: ۴۳). برای بهینه سازی مسائل چند معیاره در سیستم‌های پیچیده معرفی شد(پوراحمدپور و خلیجی، ۱۳۹۳: ۵) از مزیت‌های این مدل قدرت بسیار بالای آن در کاهش پیچیدگی تصمیم گیری، استفاده همزمان از معیارهای کمی و کیفی می‌باشد(مزیدی و صفرزاده، ۱۳۹۰: ۸۷). هدف اصلی روش ویکور نزدیکی بیشتر به جواب ایده آل هر شاخص است. روش ویکور قادر است تصمیم گیرندگان را برای دستیابی به یک تصمیم نهایی یاری دهد. در اینجا جواب سازشی نزدیکترین جواب موجه به جواب ایده آل است که کلمه سازش به یک توافق متقابل اطﻼق می گردد(اپروکویک و تزنگ[3]، ۲۰۰۴).  تفاوت اصلی این مدل با مدل‌های تصمیم گیری سلسله مراتبی یا شبکه ای این است که بر خلاف آنها، در این مدل‌ها مقایسات زوجی بین معیارها  و گزینه‌ها صورت نمی گیرد و هر گزینه مستقلا توسط یک معیار سنجیده و ارزیابی می‌گردد(چو[4] و همکاران، ۲۰۰۷)

۳-1-تحیل یافته‌ها

مرحله اول: تعیین وزن و اهمیت هر یک از معیارها از طریق مدل‌های تعیین ارزش مثل AHP یا ANP و دیگر مدل‌های وزن دهی معیارها : بر این اساس با استفاده از نرم افزار super decision وزن‌های هریک از معیار‌ها بر اساس نظر خبرگان و کارشناسان به تعداد ۲۶ نفر در این زمینه اعمال شد.

مرحله دوم: تشکیل ماتریس تصمیم گیری: در این بخش، هر یک از شهرستان‌ها بر اساس معیارهای مختلف و اطلاعاتی که از سالنامه آماری استان کهگیلویه و بویراحمد اخذ شده است مورد بررسی قرار می‌گیرد.

مرحله سوم: نرمال کردن ماتریس تصمیم گیری از طریق فرمول زیر:

  (۳)

Xij = مقادیر هر معیار برای هر گزینه ابتدا همه مقادیر ماتریس به توان ۲ رسانده و مجموع هر ستون جمع می‌گردد و سپس جذر مجموع هر ستون گرفته شده و در نهایت هر یک مقادیر بر جذر به دست آمده تقسیم می‌گردد.

مرحله نرمال سازی به این علت انجام می‌گیرد که شاخص‌های انتخاب شده به شاخص‌های مجرد و خالی از مقیاس تبدیل شوند تا امکان جمع کردن متغیرهای مختلف با همدیگر فراهم گردد.

جدول ۴- نرمال کردن ماتریس تصمیم گیری

مرحله چهارم: وزن دار کردن ماتریس نرمال: جهت وزن دار کردن، مقادیر ماتریس نرمال  هر یک از گزینه‌ها بر وزن معیارها ( که قبلا از روش‌های دیگر به دست آمده بود) ضرب می‌گردد.

مرحله پنجم:با تعیین بالاترین و پایین ترین ارزش ماتریس نرمال وزنی، بزرگترین و کوچکترین عدد هر ستون تعیین می‌گردد.

در اینجا منظور از بزرگترین عدد، یعنی عددی که بیشترین ارزش مثبت را داراست و کوچکترین یعنی بیشترین ارزش منفی.

پس اگر معیار ما از نوع منفی باشد، بزرگترین عدد برعکس می‌شود یعنی می‌شود کمترین مقدار و کوچکترین می‌شود بیشترین مقدار و بالعکس.

 (۴)

مرحله ششم: تعیین شاخص مطلوبیت (S) و شاخص نارضایتی (R)

(۵)

f* = بزرگترین عدد ماتریس نرمال وزنی برای هر ستون

fij= عدد گزینه مورد نظر برای هر معیار در ماتریس نرمال وزنی

f- = کوچکترین عدد ماتریس نرمال زونی برای هر ستون

طبیعتا برای هرگزینه به ازای هر معیار یک شاخص مطلوبیت به دست می‌آید که مجموع آنها شاخص نهایی Sj گزینه را مشخص می‌کند.  بزرگترین Sj هر گزینه به ازای هر معیار،  شاخص نارضایتی (R) آن گزینه است.

جدول5- محاسبه مقدار ویکور

مأخذ: محاسبات نگارندگان

مرحله هفتم: محاسبه مقدار Q و رتبه بندی نهایی گزینه‌ها

 (۶)

V = عدد ثابت ۵/۰

Sj = مجموع مقدار S برای هر گزینه، S- = بزرگترین عدد شاخص S برای هر گزینه، S* = کوچکترین عدد شاخص S برای هر گزینه، Rj = مجموع مقدار R برای هر گزینه، R- = بزرگترین عدد شاخص R برای هر گزینه، R* = کوچکترین عدد شاخص R برای هر گزینه.

جدول 6- رتبه بندی نهایی گزینه‌ها

مأخذ: محاسبات نگارندگان

رتبه بندی بر اساس ارزشQ  نشان می‌دهد که کمترین ارزش بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است. میانگین محاسبه شده برای ۵ شهرستان مورد مطالعه برابر با 437/۰ بدست آمد که نشان می‌دهد در مجموع میزان ارزیابی فقط در شهرستان کهگیلویه بالاتر از حد متوسط است. همانگونه که جدول شماره 6 نشان می‌دهد بر اساس مقدار Q از نظر رتبه بندی، شهرستان بویر احمد با رتبه ۵ وضعیت نامطلوب و شهرستان گچساران با رتبه یک در وضعیت مطلوبی قرار دارد. حال با توجه به نتایج بدست آمده شروط به صورت ذیل آزمون گردید:

Q (A (2)) - Q (A (1)) ≥ DQ

که در آن A(1)  و A(2)  به ترتیب گزینه‌های اول و دوم هستند و  DQ=1/(i-1) و i تعداد آلترناتیو‌ها است.

 ۱۲۵/۰ Q (A (2)) - Q (A (1)) ≥ و = 1/ (5-1) = 0/25 DQ

با توجه به اینکه که مقدار Q برای آلترناتیو (گزینه) دوم برابر با 286/۰ و برای آلترناتیو اول برابر 102/۰ می‌باشد، تفاضل این دو برابر با 184/۰ بوده که بزرگتر از مقدار DQ است. بنابراین شرط اول که ناظر بر صحت محاسبات است تأیید می‌گردد.

شرط دوم: این است که گزینه اول باید همچنین از نظر S یا R نیز بهترین رتبه را داشته باشد. شهرستان گچساران که بهترین رتبه را از نظر شاخص Q داشت از نظر شاخص‌های S و R نیز بهترین رتبه را داراست. بنابراین شرط دوم نیز تأیید می‌شود و شهرستان گچساران رتبه اول را به خود اختصاص می‌دهد.

۴-نتیجه‌گیری

توسعه پدیده ای پیچیده و چند بعدی است و تنها زمانی می‌توان آنرا درک کرد که به طور همزمان  جنبه‌های مختلف آن مد نظر قرار گیرد. توسعه از این جهت مفهومی چند بعدی است که مستلزم تغییرهای اساسی در ساخت اجتماعی، نگرش مردم و نهاد‌های محلی، ‌کاهش نابرابری و کاستن از فقر است. اصولاً ‌توسعه باید مشخص کند که مجموعه نظام اجتماعی، هماهنگ با نیازهای متنوع اساسی و تقاضای اعضای جامعه و گروه‌های اجتماعی از وضعیت نا مطلوب زندگی قبلی خارج شده و به سوی وضعیتی بهتر از نظر مادی و معنوی سوق می‌یابد. جنبه اجتماعی توسعه یکی از ابعاد توسعه است و برای سنجش آن نیز شاخص‌های متعددی از سوی صاحبنظران ارایه شده است. شاخص اجتماعی جنبه ای از حیات اجتماعی ما را در بر می‌گیرد(میر‌هاشمی و همکاران، ۱۳۸۷، ۱۷۰). هدف این مقاله بررسی وضعیت توسعه یافتگی شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد، تعیین معیارهای اصلی تعریف کننده سطح توسعه یافتگی، شناخت شهرستانهای محروم و ارائه برنامه‌های تحرک بخشی به جریان توسعه بوده و دو مسئله اصلی که پژوهش حاضر بنا دارد به آنها پاسخ دهد، وضعیت توسعه یافتگی در شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد چگونه است؟ و مهمترین معیارها و شاخص‌های اجتماعی تعریف کننده در تعیین سطح توسعه به ترتیب چیست؟

مسائل و مشکلات در دستیابی به اهداف توسعه پایدار به ویژه مسائل اجتماعی و فرهنگی و عدم توانایی در تحقق اهداف جهانی این رویکرد، منجر به شکل گیری نگرش خردتری از توسعه پایدار با تأکید و اجرایی نمودن اندیشه‌ها و آرمان‌های جهانی در سطوح محلی و ملموس، گردید. امروزه ناکامی در دستیابی به اهداف توسعه پایدار، زمینه را برای تحقق مفاهیم مطرح در این رویکرد در مقیاس‌های کوچک و خرد فراهم نموده و در برخی کشورها توسعه یافته به عنوان یک راهبرد مهم، در برنامه‌های توسعه ارائه شده است. معیارهایی چون عدالت اجتماعی، دموکراسی اجتماعی، نرخ باسوادی ومیزان مشارکت مورد توجه قرار می‌گیرند و موفقیت یا عدم موفقیت رویکرد توسعه بر مبنای برخورداری یا عدم برخورداری ساکنین محلات از معیارهای فوق ارزیابی می‌گردد، که  دلایل موفقیت این امر، برنامه‌ریزی از سطح پایین به بالا می‌باشد و موجب افزایش نقش شهروندان در اداره امور می‌شود.

هدف این پژوهش بررسی وضعیت توسعه یافتگی شهرستان‌های استان استان کهگیلویه و بویراحمد می‌باشد به عبارتی هدف رتبه بندی شهرستان‌های استان تعیین معیارهای اصلی تعریف کننده سطح توسعه یافتگی، شناخت شهرستانهای محروم و ارائه برنامه‌های تحرک بخشی به جریان توسعه است. بنابراین، پس از تشکیل ماتریس تصمیم برای روش ویکور محاسبات انجام شد و شاخص‌ها بر اساس این تکنیک رتبه بندی گردید. تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد که شاخص نرخ اشتغال، سواد، تعداد پزشک به ترتیب بالاترین اولویت را برای توسعه اجتماعی – فرهنگی بدست آورده است. بعلاوه در این پژوهش شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی مورد ارزیابی قرار گرفت و نتیجه اینکه شهرستان‌های گچساران، بهمئی، کهگیلویه، دنا، بویراحمد، به ترتیب در رتبه‌های ۱ تا ۵ قرار گرفته اند (شکل ۳). همچنین بر اساس نظر خبرگان و کارشناسان شاخص‌های نرخ اشتغال و سواد از شاخ‌های مهم و تأثیر گذار در توسعه اجتماعی و فرهنگی استان کهگیلویه و بویراحمد هستند (شکل 4). همچنین وضعیت اجتماعی و فرهنگی در شهرستان‌های گچساران و بهمئی در وضعیت مطلوبی نسبت به سایر شهرستان‌های استان قرار دارد، بنابراین بر اساس یافته‌های این مقاله مدیریت توسعه می‌تواند اولویت مداخله را از نظر پهنه ای و نیز از نظر نوع مولفه‌ها تشخیص داده و متناسب با آن به تخصیص منابع در راستای تحقق عدالت اجتماعی و فضایی اقدام نماید.

شکل ۳-سطح بندی توسعه شهرستان‌های استان کهگیلویه و بویراحمد

شکل 4- وزندهی شاخص‌ها