نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 رئیس بانک ژن منابع طبیعی ایران-موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
2 کارشناس، بانک ژن منابع طبیعی ایران، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، صندوق پستی 116-13185، تهران، ایران
3 بانک ژن منابع طبیعی ایران، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، صندوق پستی 116-13185، تهران، ایران
4 عضو هیئت علمی موسسه جنگلها و مراتع کشور
چکیده
به منظور بررسی اثرات دو فاصله آبیاری بر صفات مورفولوژیکی جمعیتهای وحشی بومادران گونههای Achillea nobilis، A. biberestini و A. filipendula، آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار به اجرا در آمد. فاکتورهای مورد آزمایش شامل فواصل آبیاری (7 و14) در کرتهای اصلی و جمعیتهای وحشی بومادران گونههای A. nobilis (هفت جمعیت)، A. biberestini (دو جمعیت) و A. filipendula (دو جمعیت) در کرتهای فرعی قرار گرفتند. تیمار فاصله آبیاری از زمان استقرار گیاهان در مزرعه تا زمان ثبت عملکرد گیاهان اعمال گردید. نتایج نشان دادند پاسخ گونهها و جمعیتهای مختلف بومادران نسبت به فواصل آبیاری 7 و 14 روزه متفاوت بوده و از میان سه گونه مورد مطالعه، کم آبی تاثیر کمتری بر ویژگیهای مورفولوژی درگونه A. filipendula داشت. گروهبندی جمعیتهای A. nobilis با استفاده از دو مولفه اصلی اول، جمعیتها را در سه گروه قرار داد. جمعیت گروه I، ارتفاع و عملکرد گیاه بیشتری داشته و در زمان طولانیتری به گلدهی کامل رسیدند. در حالیکه جمعیتهای گروه III، قطر گیاه، قطر گلآذین، تعداد ساقه گلدهنده و تعداد گلآذین بیشتری داشته و در زمان کوتاهتری به گلدهی کامل رسیدند که نشاندهنده کارایی بالای جمعیتهای گروه III در شرایط نیمه خشک میباشد. براساس نتایج پژوهش حاصل، فاصله آبیاری طولانیتر از 14 روزه در شرایط جغرافیایی مشابه با کرج برای گونههای بومادران A. biberestini, A. filipendula, A. nobilis توصیه نمیشود.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Study of morphological charecteristics of different Achillea nobilis, A. biberestini and A. filipendula populations at two irrigation intervals
نویسندگان [English]
1 Natural Resources Gene Ban, head
2 Researcher, Natural Resources Gene Bank, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization, P.O.Box 13185-116, Tehran, Iran
3 Natural Resources Gene Bank, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization, P.O.Box 13185-116, Tehran, Iran
4 researcher, Research Institute of Forests and Rangelands
چکیده [English]
To evaluate effect of two irrigation intervals on morphological charecteristics of different Achillea nobilis, A. biberestini and A. filipendula populations, a field experiment was arranged on the base of factorial experiment in a randomized complete block design with three replications. Experimental factores were irrigation intervals (7 and 14 days) and Achillea nobilis, A. biberestini, A. filipendula populations. The irrigation intervals were applied from the time of plants establishment in the field until the plant yield recorded. The results showed that responses of A. nobilis, A. biberestini and A. filipendula species and populations to irrigation intervals were different. Among three studied species, drought had less impact on plant morphology characteristics of A. filipendula populations. Seven populations of A. nobilis were grouped in three groups. Populations in the group I had higher plant height, yield and flowering time. Polulations group III showed higher crown diameter, flower diameter, stem number and flower number, however shorter full flowering time, indicating favorable production potential of populations group III in semi-arid regions. Accoring to the results of this study, irrigation intervals longer than 14 days are not recommended in geographic conditions similar to Karaj for the A. nobilis, A. biberestini and A. filipendula. Considerable diversity among the populations of studied species indicated the potential of these species in breeding programs in dry and semi-arid regions.
کلیدواژهها [English]
بررسی صفات مورفولوژیکی جمعیتهای بذری بومادران گونههای
Achillea nobilis، A. biberestiniوA. filipendulaدر دو فاصله آبیاری
پروین صالحی شانجانی*، لیلا رسولزاده، لیلا فلاح حسینی، معصومه رمضانی یگانه، محمود امیرخانی، محمدرضا پهلوانیو سید اسماعیل سیدیان
ایران، تهران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، بانک ژن منابع طبیعی ایران
تاریخ دریافت: 7/4/96 تاریخ پذیرش: 29/3/97
چکیده
بمنظور بررسی اثرات دو فاصله آبیاری بر صفات مورفولوژیکی جمعیتهای وحشی بومادران گونههایAchillea nobilis،
A. biberestini و A. filipendula، آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار به اجرا در آمد. فاکتورهای مورد آزمایش شامل فواصل آبیاری (7 و14) در کرتهای اصلی و جمعیتهای وحشی بومادران گونههای
A.nobilis (هفت جمعیت)، A. biberestini (دو جمعیت) و A. filipendula (دو جمعیت) در کرتهای فرعی قرار گرفتند. تیمار فاصله آبیاری از زمان استقرار گیاهان در مزرعه تا زمان ثبت عملکرد گیاهان اعمال گردید. نتایج نشان دادند پاسخ گونهها و جمعیتهای مختلف بومادران نسبت به فواصل آبیاری 7 و 14 روزه متفاوت بوده و از میان سه گونه مورد مطالعه، کم آبی تاثیر کمتری بر ویژگیهای مورفولوژی درگونه A. filipendulaداشت. گروهبندی جمعیتهای A. nobilis با استفاده از دو مولفه اصلی اول، جمعیتها را در سه گروه قرار داد. جمعیتهای گروه I، ارتفاع و عملکرد گیاه بیشتری داشته و در زمان طولانیتری به گلدهی کامل رسیدند. در حالیکه جمعیتهای گروه III، قطر گیاه، قطر گلآذین، تعداد ساقه گلدهنده و تعداد گلآذین بیشتری داشته و در زمان کوتاهتری به گلدهی کامل رسیدند که نشاندهنده کارایی بالای جمعیتهای گروه III در شرایط نیمه خشک میباشد.براساس نتایج پژوهش حاصل، فاصله آبیاری طولانیتر از 14 روزه در شرایط جغرافیایی مشابه با کرج برای گونههای بومادرانA. biberestini, A. filipendula, A. nobilis توصیه نمیشود. وجود تنوع در جمعیتهای گونههای مختلف بومادران نوید دهنده پتانسیل تولید مطلوب بومادران در شرایط خشک و نیمه خشک میباشد که میتوان از آن در برنامههای اصلاحی استفاده نمود.
واژههای کلیدی: بومادران، فاصله آبیاری، مورفولوژی، Achillea
* نویسنده مسئول، تلفن : 09127931981 ، پست الکترونیکی: psalehi@rifr-ac.ir وpsalehi1@gmail.com
مقدمه
بومادران (Achillea L.)، گیاهی علفی و یا چندساله از خانواده کاسنی (Asteraceae) است. بیشترین انتشار این گیاه در نواحی معتدله و سرد کره زمین است (6). در ایران گیاه بومادران از اهمیت بسزایی در صنایع آرایشی، بهداشتی و دارویی برخورداراست (26، 27، 29، 33، 36 و 38). با توجه به اهمیت بومادران در صنایع دارویی و نیز تحملپذیری این گیاه به گرما، سرما، خشکسالی و حاصلخیزی اندک خاک، انجام تحقیقات بهزراعی، میتواند کمک شایانی به توسعه و بهبود توجیه اقتصادی کشت این محصول نماید. آگاهی از نیازهای اکولوژیک، مراحل کاشت، داشت و برداشت این گیاه) موجب صرفهجویی در وقت و هزینهها شود. بنابراین انتخاب صحیح گونه گیاهی و اکوتیپ متناسب با اقلیم مورد نظر، نقش بسیار مهمی در تولید موفق و بهینه یک محصول ایفا میکند (6).
افزایش فواصل آبیاری نوعی تنش کم آب است. ولی درصورتی که هدف نهائی از افزایش فواصل آبیاری، به حداکثر رسانیدن سود یا حفظ ثبات تولید گیاه کشت شده باشد، میتواند به عنوان یک استراتژی ارزشمند و مهم مورد توجه قرار گیرد. گیاهان در شرایط مزرعه ممکن است در برخی مراحل رشد درجاتی از کمبود آب را تجربه کنند که این امر برخی از شاخصهای مورفولوژیکی را متاثر مینماید. تنش کمبود آب اثرات مختلفی بر تمام فرایندهای متابولیکی گیاه میگذارد که نوع و میزان خسارت به شدت تنش و مقاومت گیاه بستگی دارد (9 و 21). حفظ عملکرد بالا و ثبات عملکرد تحت شرایط کمبود آب خاک، بهترین روش گزینش ارقام متحمل به خشکی است (37). تاثیر افزایش فاصله آبیاری در گونههای دارویی مختلفی شامل مرزه (5)، بابونه (2)، زیره سبز (3)، شنیلیله (8)، بابونه آلمانی (4 و 17) گزارش شده است. گزارشهای موجود از اثر تنش خشکی بر گیاه بومادران محدود به بررسی ویژگیهای جوانهزنی، بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی گیاه در شرایط آزمایشگاه و گلخانه است. این پژوهشها نشان دادهاند که تنش خشکی باعث کاهش سرعت و درصد جوانه زنی (22) و سطح و وزن برگ بومادران شده (28) و ویژگیهای فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه را به صورت محسوسی تغییر میدهد (15، 23 و 34). در این راستا گزارش مدونی مبنی بر تاثیر خشکی بر ویژگیهای مورفولوژی و زراعی بومادران در شرایط مزرعه یافت نشد. در ارتباط با بومادران Alimardan و همکاران (18) با کاشت 27 جمعیت مختلف A. millefolium در منطقه کرج، و بررسی ویژگیهای مورفولوژیکی نمونهها نشان دادند که تنوع قابل ملاحظه ای بین جمعیتهای مختلف وجود دارد. تفاوت در ویژگیهای مورفولوژی جمعیتهای مختلف گونههای بومادران در مطالعات دیگری نیز گزارش شده است (7 و 30). این ویژگی اهمیت بسزایی در برنامههای ترویجی، اصلاحی و حفاظت ژنتیکی دارد. زیرا گوناگونی مورفولوژیکی یک گونه، نشانهی سازگاری به رویشگاههای مختلف بوده و گونههایی که گوناگونی مورفولوژیکی بیشتری دارند سازگاری قابل ملاحظهای نیز نشان میدهند (32).
هدف از انجام این تحقیق بررسی اثر دو فاصله آبیاری بر عملکرد و صفات مرفولوژیکی جمعیتهای مخلتف بومادران گونههای A. nobilis L.، A. biberestini L. و
A. filipendula L. است.
مواد و روشها
این تحقیق به صورت یک آزمایش فاکتوریل در مزرعه با دو تیمار جمعیت و فواصل آبیاری در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور واقع در مجتمع تحقیقاتی البرز- کرج (با عرض جغرافیایی 35 درجه و 48 دقیقه شمالی و 51 درجه شرقی، و ارتفاع 1320 متری از سطح دریا) اجرا شد. این منطقه از نظر اقلیمی، نیمهخشک محسوب میشود. متوسط بارندگی منطقه حدود 245 میلی متر، کمینه دما، 20- درجه سانتی گراد و بیشینه دمای آن، 38 درجه سانتی گراد بود (12).
بذرهای جمعیتهای وحشی بومادران گونههای
A. nobilis، A. biberestiniو A. filipendulaاز بانک ژن منابع طبیعی ایران تحویل گرفته شد (جدول 1). بذر گیاهان در بهمن ماه سال 1391 جهت استقرار بهتر در گلدان کاشته شده و به مدت 45 روز در گلخانه نگهداری شدند. گیاهک جمعیتهای مختلف در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار به زمین اصلی منتقل شدند. فاصله بین ردیفهای کشت، 50 سانتیمتر از هم بود و در هر خط کشت 15 گیاهچه با فواصل 30 سانتیمتر از هم کشت شدند. در طول آزمایش، آبیاری گیاهان به صورت قطرهای هفتهای یکبار تا استقرار کامل گیاه انجام شد. از تاریخ 15 اردیبهشت ماه تا انتهای آزمایش که عملکرد گیاهان ثبت گردید، تیمار فواصل آبیاری اعمال گردید. در این پژوهش، تیمارهای مورد آزمایش شامل فواصل آبیاری (7، 14 و 21 روز) و جمعیتهای وحشی بومادران گونههای A. nobilis،
A. biberestini و A. filipendula بود که به ترتیب در کرتهای اصلی و فرعی قرار گرفتند. ولی از آنجایی که در فاصله آبیاری 21 روزه بسیاری از گیاهان مستقر نشدند، فاصله آبیاری 21 روز از آنالیزها حذف گردید و مقایسهها با دو فواصل آبیاری 7 و 14 روزه ادامه یافت. ویژگیهای مورفولوژی و عملکرد گیاه شامل قطر گیاه (در واحد سانتیمتر، قطر سایهانداز گیاه که بوسیله اندازهگیری میانگین قطرکوچک و قطر بزرگ بوته بدست میآید)، ارتفاع گیاه (در واحد سانتیمتر)، تعداد ساقه گلدهنده، قطر گلآذین اصلی (در واحد سانتیمتر، بوسیله اندازهگیری میانگین قطرکوچک و قطر بزرگ گل اصلی بدست میآید)، تعداد گلآذین، عملکرد گیاه (گرم در بوته)، درصد ماده خشک (نمونهها در دمای اتاق هواخشک شدند) و زمان گلدهی کامل اندازهگیری شد. ملاک هر اندازهگیری، ورود 50 درصد گیاهان به آن مرحله بود. اندازهگیریهای مورفولوژیک از 15 بوته در هر کرت انجام شد.
بمنظور نرمالبودن و همگنی واریانس دادهها بترتیب از آزمونهای کلموگروف- اسمیرنوف و لون با نرم افزار Spss استفاده شد. برای تجزیه واریانس هر یک از صفتهای مورد مطالعه از طرح آماری کاملا تصادفی استفاده شد. آزمون مقایسه میانگینها به روش آزمون حداقل تفاوت معنیدار (LSD) با نرم افزار SAS انجام گردید (35). همبستگی بین صفات، تجزیه به مولفههای اصلی (PCA) و تجزیه خوشهای به روش ward با استفاده از نرم افزار Minitab 16 محاسبه گردید.
جدول 1 - برخی ویژگیهای جمعیتهای مورد مطالعه
ارتفاع |
طول جغرافیایی |
عرض جغرافیایی |
محل جمع آوری |
جمعیت |
|
100 |
'35 °54 |
'45 °36 |
گلستان |
18632 |
A. nobilis |
1320 |
'41 °48 |
'51 °37 |
گیلان – تالش |
27009 |
|
100 |
'30 °54 |
'40 °36 |
گلستان |
18442 |
|
982 |
'45 °51 |
'50 °33 |
کاشان |
11238 |
|
1460 |
'40 °48 |
'19 °38 |
گیلان-آستارا |
27023 |
|
190 |
'45 °54 |
'01 °37 |
گلستان – آق قلا |
20221 |
|
1808 |
'50 °52 |
'04 °36 |
مازندران-والاشت |
16298 |
|
|
|
|
|
||
618 |
'56 °55 |
'46 °37 |
گلستان-مراوه تپه |
16278 |
A. biberestini |
1550 |
'43 °55 |
'13 °37 |
سمنان - شاهرود |
17310 |
|
|
|
|
|
|
|
1211 |
'22 °36 |
'25 °36 |
آذربایجان غربی - سردشت |
27498 |
A. filipendula |
1520 |
'44 °45 |
'44 °36 |
آذربایجان غربی -مهاباد |
18043 |
نتایج
گونه Achillea nobilis: نتایج تجزیه واریانس ویژگیهای زراعی مورد مطالعه در جمعیتهای مختلف بومادران
A. nobilisنشان داد که عامل جمعیت، نوع آبیاری و اثر متقابل این دو عامل، تاثیر معنیداری روی صفت قطر و ارتفاع گیاه، تعداد ساقه گلدهنده، قطر، ارتفاع و تعداد گلآذین و زمان گلدهی کامل داشتند (جدول 2).
نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بین دو نوع آبیاری نشان داد که بیشترین قطر گیاه در فاصله آبیاری 7 روزه (11/34 میلیمتر) و کمترین قطر گیاه در فاصله آبیاری 14 روزه (34/30 میلیمتر) به دست آمد (شکل 1). نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بین جمعیتهای مختلف بومادران
A. nobilis حاکی از وجود تفاوت معنیدار از نظر قطر گیاه در بین جمعیتهای مورد مطالعه است. بطوریکه بیشترین قطر گیاه از جمعیت 18632 (89/39 میلیمتر) و کمترین قطر گیاه از جمعیت 16298 (8/26 میلیمتر) به دست آمد (جدول 3). جدول 4 نشان میدهد که نحوه عکسالعمل جمعیتها به فاصله آبیاری 14 روزه متنوع است بطوریکه قطر گیاه در اثر آبیاری 14 روزه در برخی جمعیتها مانند اکسشن 7009 کاهش نیافت در حالیکه در برخی دیگر مانند 11238 به میزان 27% کاهش یافت و در جمعیت 16298 و 18442 برعکس افزایش یافت (جدول 4).
جدول2 - تجزیه واریانس صفات مختلف در جمعیتهای مختلف بومادران A. nobilis در فواصل مختلف آبیاری
زمان گلدهی کامل |
درصد ماده خشک |
عملکرد گیاه |
تعداد گلآذین |
قطر گلآذین |
تعداد ساقه گلدهنده |
ارتفاع گیاه |
قطر گیاه |
درجه آزادی |
منابع تغییرات |
2/513** |
91/50ns |
81/1323ns |
84/101** |
11/15** |
**04/4 |
**16/180 |
**29/129 |
6 |
جمعیت |
43/3** |
79/37ns |
47/3595* |
96/17* |
33/3ns |
*057/6 |
**44/429 |
**90/148 |
1 |
فاصله آبیاری |
93/367** |
09/94ns |
29/2252* |
39/73** |
16/7** |
843/0ns |
**54/138 |
**6/52 |
6 |
جمعیت × فاصله آبیاری |
73/6 |
23/53 |
08/715 |
68/3 |
63/1 |
95/0 |
14/15 |
857/5 |
|
خطا |
49/6 |
97/23 |
46/26 |
31/24 |
48/18 |
11/34 |
91/9 |
51/7 |
|
ضریب تغییرات |
*، **: معنیداری در سطح احتمال به ترتیب 5% و 1%؛ ns: عدم معنیداری.
جدول 3 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی هفت جمعیت بومادران A. nobilis
زمان گلدهی کامل |
درصد ماده خشک |
عملکرد گیاه |
تعداد گلآذین |
قطر گلآذین |
تعداد ساقه گلدهنده |
ارتفاع گیاه |
قطر گیاه |
جمعیت |
5/195b |
73/29a |
13/129a |
54/14a |
93/7a |
17/4a |
22/47a |
89/39a |
18632 |
5/195a |
89/34a |
107ba |
56/6c |
36/8a |
84/2bc |
55/44ab |
21/37a |
27009 |
173f |
37/25a |
47/94ba |
97/11b |
23/8a |
87/2bc |
87/39ab |
4/31b |
18442 |
184c |
42/33a |
97/98ba |
2/4d |
8/4b |
3/2c |
133/35cd |
2/31b |
11238 |
173g |
97/29a |
33/99ba |
66/6c |
68/7a |
37/2c |
9/40b |
7/29bc |
27023 |
182d |
24/29a |
80b |
3d |
63/4b |
8/1c |
32d |
36/29c |
20221 |
182e |
2865a |
6/98ba |
33/8c |
83/6a |
67/3ab |
25/35cd |
8/26c |
16298 |
مقادیر دارای حروف متفاوت براساس آزمون حداقل تفاوت معنیدار (LSD) دارای اختلاف معنیدار (در سطوح احتمال 5%) در صفت مورد نظر میباشند.
جدول 4 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی هفت جمعیت بومادران A. nobilis در شرایط مختلف آبیاری
|
زمان گلدهی کامل |
درصد ماده خشک |
عملکرد گیاه |
تعداد گلآذین |
قطر گلآذین |
تعداد ساقه گلدهنده |
ارتفاع گیاه |
قطر گیاه |
تیمار آبیاری (روز) |
جمعیت |
|
||
186c |
97/27a |
93/125ab |
73/3e |
53/4cd |
6/1bc |
6/40abc |
36bc |
7 |
11238 |
|
|||
182d |
87/38a |
72bc |
67/4de |
07/5bcd |
3abc |
67/29de |
4/26ef |
14 |
|
|
|||
182i |
83/25a |
121abc |
53/15ba |
13/9a |
8/3ab |
63/46ab |
2/24f |
7 |
16298 |
|
|||
182h |
48/31a |
276abc |
13/1e |
53/4cd |
533/3abc |
87/23e |
4/29efd |
14 |
|
|
|||
173k |
56/26a |
6/73bc |
13/13bc |
27/8ab |
4/2bc |
53/36dc |
33/30ecd |
7 |
18442 |
|
|||
173l |
18/24a |
33/115abc |
8/10c |
2/8ab |
33/3abc |
2/43abc |
47/32bcd |
14 |
|
|
|||
182g |
06/26a |
33/144a |
13/11bc |
67/8a |
87/3ab |
6/47a |
53/44a |
7 |
18632 |
|
|||
209b |
39/33a |
93/113abc |
94/17a |
19/7abcd |
47/4a |
83/46a |
25/35bcd |
14 |
|
|
|||
182e |
83/26a |
33/108abc |
47/3e |
13/5bcd |
13/1c |
87/36dbc |
47/32bcd |
7 |
20221 |
|
|||
182f |
64/31a |
67/51c |
53/2e |
13/4d |
47/2abc |
13/27e |
27/26ef |
14 |
|
|
|||
209a |
56/41a |
33/111abc |
72/8dc |
11/7abcd |
94/2abc |
5/48a |
61/37b |
7 |
27009 |
|
|||
182j |
22/28a |
67/102abc |
4/4de |
6/9a |
73/2abc |
6/40abc |
8/36b |
14 |
|
|
|||
173m |
56/29a |
73/87bc |
11/4de |
59/7abc |
61/1bc |
57/40abc |
6/33bcd |
7 |
27023 |
|
|||
173n |
22/31a |
93/110abc |
2/9c |
77/7abc |
13/3abc |
23/41abc |
8/25ef |
14 |
|
|
|||
مقادیر دارای حروف متفاوت براساس آزمون حداقل تفاوت معنیدار (LSD) دارای اختلاف معنیدار (در سطوح احتمال 5%) در صفت مورد نظر میباشند.
مقایسه میانگینها بین جمعیتهای مختلف بومادران نشان داد که بیشترین ارتفاع گیاه در جمعیت 27009 (22/47 سانتیمتر) و کمترین ارتفاع گیاه از جمعیت 20221 (32 سانتیمتر) به دست آمد (جدول 3). جدول 4 نشان میدهد که فاصله آبیاری 14 روزه عموماً باعث کاهش ارتفاع گیاه میگردد ولی تنوع واکنش جمعیتها به آبیاری 14 روزه قابل توجه است. بیشترین کاهش ارتفاع گیاه در اکسشن 16298 به میزان 50% مشاهده گردید (جدول 4). نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بین جمعیتهای مختلف بومادران نشان داد که بیشترین تعداد ساقه گلدهنده در جمعیت 18632 (17/4) و کمترین تعداد از جمعیت 20221 (8/1) به دست آمد (جدول 3). جدول 4 نشان میدهد که در آبیاری 14 روزه، به جزء یک اکسشن که تعداد گلآذین تغییر معنیداری نداشت، در سایر جمعیتها تعداد گلآذینها افزایش یافت. نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بین جمعیتهای مختلف بومادران نشان داد که بیشترین قطر گلآذین در جمعیت 27009 (36/8 میلیمتر) و کمترین قطر گلآذین از جمعیت 20221 (63/4 میلیمتر) به دست آمد (جدول 3). جدول 4 نشان میدهد که فاصله آبیاری 14 روزه در اکثر جمعیتها باعث کاهش قطر گلآذین گردید. مقایسه میانگینها بین دو نوع آبیاری نشان داد که بالاترین تعداد گلآذین در گیاه از تیمار آبیاری 7 روزه (55/8) و کمترین تعداد گلآذین در تیمار آبیاری 14 روزه (24/7) به دست آمد (شکل 1). نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بین جمعیتهای مختلف بومادران نشان داد که بیشترین تعداد گلآذین در جمعیت 18632 (54/14) و کمترین تعداد گلآذین از جمعیت 20221 (3) به دست آمد (جدول 3). جدول 4 نشان میدهد که فاصله آبیاری 14 روزه در برخی از جمیعتها باعث افزایش تعداد گلآذین شده بود و در برخی جمعیتها باعث کاهش تعداد گلآذین گردید. مقایسه میانگینها بین دو نوع آبیاری نشان داد که بالاترین عملکرد گیاه از تیمار آبیاری 7 روز (32/110) و کمترین عملکرد گیاه در تیمار آبیاری 14 روزه (82/91) به دست آمد (شکل 1). جدول 4 نشان میدهد که فاصله آبیاری 14 روزه عموماً باعث کاهش عملکرد گیاه میشود. نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بین تیمارهای آبیاری نشان داد که بیشترین زمان گلدهی کامل در شرایط آبیاری 7 روزه (9/183 روز) و کمترین زمان گلدهی کامل از فاصله آبیاری 14 روزه (3/183 روز) به دست آمد (شکل 1). نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بین جمعیتهای مختلف بومادران نشان داد که بیشترین زمان گلدهی کامل در جمعیت 18632 و 27009 (5/195 روز) و کمترین زمان گلدهی کامل از جمعیت 18442 و 27023 (173 روز) به دست آمد (جدول 3). جدول 4 نشان میدهد که فاصله آبیاری تاثیری در زمان گلدهی کامل گیاه نداشت.
تخمین ضرایب همبستگی فنوتیپی بین صفات مورد مطالعه در جدول 5 درج شده است. ضرایب همبستگی صفات مورد بررسی نشان داد که بین ارتفاع بوته با تعداد ساقهدهنده؛ قطر گلآذین با تعداد ساقهدهنده؛ بین تعداد گلآذین و تعداد ساقه گلدهنده و قطر گلآذین رابطه مثبت و معنیداری در سطح احتمال 5% و 1% وجود داشت. این موضوع نشان میدهد که با افزایش ارتفاع گیاه تعداد ساقه گلدهنده افزایش مییابد و هرچه تعداد ساقه گلدهنده بیشتر باشد سبب ایجاد گل بیشتر نیز میشود.
نتایج حاصل از تجزیه به مؤلفههای اصلی نشان دادند که سه مؤلفه اول، 91 درصد از کل واریانس متغیرها را توجیه مینماید (شکل 2). صفت ارتفاع گیاه با ضریب منفی مهمترین نقش را در تبیین مؤلفه اول داشت (جدول 6). در مولفه دوم صفات تعداد ساقهدهنده، تعداد گلآذین و قطر گلآذین با ضرایب منفی از سایر صفات متمایز بودند. صفات قطر گیاه و عملکرد گیاه با ضرایب منفی و درصد ماده خشک با ضریب مثبت در تبیین مؤلفه سوم نقش مهمیداشتند. گروهبندی جمعیتها با استفاده از دو مولفه اول، جمعیتها را در سه گروه قرار داد (شکل 2). جمعیتهای گروه I، ارتفاع و عملکرد گیاه بیشتری داشته و در زمان طولانیتری به گلدهی کامل رسیدند. در حالیکه جمعیتهای گروه III، قطر گیاه، قطر گلآذین، تعداد ساقه گلدهنده و تعداد گلآذین بیشتری داشته و در زمان کوتاهتری به گلدهی کامل رسیدند (شکل 3).
جدول 5 - بررسی همبستگی بین صفات مختلف در بومادران A. nobilis
|
قطر گیاه |
ارتفاع گیاه |
تعداد ساقه گلدهنده |
قطر گلآذین |
تعداد گلآذین |
عملکرد گیاه |
درصد ماده خشک |
ارتفاع گیاه |
325/0 |
|
|
|
|
|
|
تعداد ساقه گلدهنده |
103/0 |
*801/0 |
|
|
|
|
|
قطر گلآذین |
15/0- |
458/0 |
*798/0 |
|
|
|
|
تعداد گلآذین |
308/0- |
415/0 |
**847/0 |
**843/0 |
|
|
|
عملکرد گیاه |
483/0 |
649/0 |
469/0 |
06/0- |
042/0 |
|
|
درصد ماده خشک |
26/0 |
441/0 |
028/0 |
114/0- |
153/0- |
07/0- |
|
زمان گلدهی کامل |
306/0 |
613/0 |
218/0 |
205/0- |
044/0- |
361/0 |
**857/0 |
*، **: معنیداری در سطح احتمال به ترتیب 5% و 1%.
جدول 6 - بررسی همبستگی بین صفات مختلف در جمعیتهای بومادران A. nobilis
مولفه سوم |
مولفه دوم |
مولفه اول |
|
389/0- |
237/0 |
248/0- |
قطر گیاه |
001/0 |
134/0- |
437/0- |
ارتفاع گیاه |
062/0- |
422/0- |
345/0- |
تعداد ساقه گلدهنده |
118/0 |
531/0- |
122/0- |
قطر گلآذین |
144/0 |
533/0- |
139/0- |
تعداد گلآذین |
579/0- |
041/0 |
347/0- |
عملکرد گیاه |
594/0 |
258/0 |
238/0- |
زمان گلدهی کامل |
346/0 |
247/0 |
392/0- |
درصد ماده خشک |
2877/1 |
8905/2 |
9972/3 |
مقادیر ویژه |
143/0 |
321/0 |
444/0 |
درصد واریانس نسبی |
908/0 |
765/0 |
444/0 |
درصد واریانس تجمعی |
شکل 1 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی (بر محور افقی) گونههای مورد بررسی در شرایط آبیاری 7 و 14 روز.
شکل 2 - دیاگرام پراکنش 7 جمعیت بومادران A. nobilis براساس 2 مولفه اصلی اول و دوم میانگین دادهها
شکل 3 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی (بر محور افقی) گونه A. nobilis L.، در هر یک از کلاسترهای گروهبندی جمعیتهای بومادران A. nobilis.
گونه Achillea biberestini: نتایج تجزیه واریانس ویژگیهای زراعی مورد مطالعه در دو جمعیت
A. biberestiniنشان داد که عامل جمعیت بر ارتفاع گیاه، درصد ماده خشک و زمان گلدهی کامل؛ فاصله آبیاری بر قطر و ارتفاع گیاه و تعداد گلآذین تاثیر معنیداری دارند. اثر متقابل جمعیت و فاصله آبیاری بر روی هیچ یک از صفات اثر معنیداری نداشتند (جدول 7).
نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بین دو فاصله آبیاری نشان داد که بیشترین قطر گیاه در فاصله آبیاری 7 روزه (67/33 میلیمتر) و کمترین قطر گیاه در فاصله آبیاری 14 روزه (83/28 میلیمتر) به دست آمد (شکل 1). نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بین دو جمعیت
A. biberestiniحاکی از عدم وجود تفاوت معنیدار از نظر قطر گیاه در میان دو جمعیت مورد مطالعه است (جدول 8). جدول 9 نشان میدهد که نحوه عکسالعمل دو جمعیت به فاصله آبیاری 14 روزه متفاوت است. بطوریکه قطر گیاه در اثر آبیاری 14 روزه در جمعیت 16278، 33 درصد کاهش یافت در حالیکه در جمعیت 17310 کاهش معنیداری مشاهده نشد. مقایسه میانگینها بین دو جمعیت A. biberestini نشان داد که ارتفاع گیاه در جمعیت 16278 (79/30 سانتیمتر) 20 درصد بیش از جمعیت 17310 (31/24 سانتیمتر) بود (جدول 8). جدول 9 نشان میدهد که فاصله آبیاری 14 روزه عموماً باعث کاهش ارتفاع گیاه میگردد. نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بین دو جمعیت مختلف بومادران نشان داد که افزایش فاصله آبیاری، باعث تغییرمعنیداری در تعداد ساقه گلدهنده و قطر گلآذین نمیشود (شکل 1 و جداول 8 و 9). مقایسه میانگینها بین دو نوع آبیاری نشان داد که بالاترین تعداد گلآذین از تیمار آبیاری 14 روز (75/9) و کمترین تعداد گلآذین در تیمار آبیاری 7 روز (50/4) به دست آمد (شکل 1). نتایج حاصل از مقایسه میانگینهای تعداد گلآذین، تفاوتی میان دو جمعیت A. biberestiniنشان نداد (جدول 8). جدول 9 نشان میدهد که فاصله آبیاری 14 روزه باعث افزایش تعداد گلآذین در هر دو جمعیت شده است. مقایسه میانگینها بین دو نوع آبیاری نشان داد که عملکرد گیاه از تیمار آبیاری 7 روز (95/102) بیش از عملکرد گیاه در فاصله آبیاری 14 روز (00/82) است (شکل 1). جدول 9 نیز اثر کاهشی فاصله آبیاری 14 روزه در عملکرد هر یک از دو جمعیت را نشان میدهد. نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بین تیمارهای آبیاری نشان داد که هر چند دو جمعیت در زمانهای متفاوتی به گلدهی کامل میرسند ولی این صفت تحت تأثیر تیماری فاصله آبیاری قرار نمیگیرد (شکل 1 و جداول 8 و 9).
گونه Achillea filipendula : نتایج تجزیه واریانس ویژگیهای زراعی مورد مطالعه در جمعیتهای مختلف بومادران A. filipendulaنشان داد که عامل جمعیت بر بر روی هیچ یک از صفات اثر معنیداری نداشت. نوع آبیاری و اثر متقابل جمعیت و نوع آبیاری صرفاً بر تعداد ساقه گلدهنده تأثیر معنیداری دارند (جدول 10).
نتایج حاصل از مقایسه میانگین صفات دو جمعیت مورد مطالعه در دو تیمار آبیاری نشان داد که صفات قطر و ارتفاع گیاه، قطر و تعداد گلآذین، عملکرد گیاه و زمان گلدهی کامل، نه تنها بین دو جمعیت بلکه بین دو نوع آبیاری نیز تفاوت معنیداری نداشتند (شکل 1 و جدول 11 و 12). نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بین دو جمعیت مختلف بومادران نشان داد که افزایش فاصله آبیاری، باعث افزایش معنیداری در تعداد ساقه گلدهنده گیاه میشود (شکل 1 و جدول 11 و 12).
جدول 7 - تجزیه واریانس جمعیتهای مختلف گونه A. biberestini در فواصل مختلف آبیاری
درصد ماده خشک |
عملکرد گیاه |
تعداد گلآذین |
قطر گلآذین |
تعداد ساقه گلدهنده |
ارتفاع گیاه |
قطر گیاه |
درجه آزادی |
منابع تغییرات |
396/27* |
605/417ns |
210/1ns |
77/4ns |
481/4ns |
67/125** |
12/1ns |
1 |
جمعیت |
292/10ns |
805/877ns |
654/75** |
05/0ns |
925/0ns |
02/63* |
08/70** |
1 |
فاصله آبیاری |
051/1ns |
005/2106ns |
510/45* |
49/0ns |
925/0ns |
002/7ns |
01/46* |
1 |
جمعیت × فاصله آبیاری |
14/2 |
21/582 |
23/5 |
78/1 |
31/1 |
19/11 |
16/7 |
|
خطا |
64/5 |
09/26 |
21/33 |
35/20 |
81/29 |
15/12 |
57/8 |
|
ضریب تغییرات |
*، **: به ترتیب معنیداری در سطح احتمال پنج و یک درصد؛ ns: عدم معنیداری.
جدول 8 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی دو جمعیت بومادران گونه A. biberestini
زمان گلدهی کامل |
درصد ماده خشک |
عملکرد گیاه |
تعداد گلآذین |
قطر گلآذین |
تعداد ساقه گلدهنده |
ارتفاع گیاه |
قطر گیاه |
جمعیت |
0/173a |
8/27a |
70/99a |
15/6a |
93/5a |
22/3a |
78/30a |
56/31a |
16278 |
0/165b |
1/24b |
25/85a |
5/7a |
19/7a |
44/4a |
31/24b |
94/30a |
17310 |
مقادیر دارای حروف متفاوت براساس آزمون دانک آزمون حداقل تفاوت معنیدار (LSD) دارای اختلاف معنیدار (در سطوح احتمال 5%) در صفت مورد نظر میباشند.
جدول 9 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی دو جمعیت بومادران گونه A. biberestini در شرایط مختلف آبیاری
زمان گلدهی کامل |
درصد ماده خشک |
عملکرد گیاه |
تعداد گلآذین |
قطر گلآذین |
تعداد ساقه گلدهنده |
ارتفاع گیاه |
قطر گیاه |
تیمار آبیاری (روز) |
جمعیت |
|
00/173a |
30/29a |
40/126a |
44/3cb |
19/6a |
67/2a |
83/33a |
44/35a |
7 |
16278 |
|
00/173a |
31/26a |
00/73a |
21/10a |
67/5a |
78/3a |
72/27ab |
67/27b |
14 |
|
|
00/165b |
88/24a |
50/79a |
56/5b |
05/7a |
44/4a |
83/25ba |
89/31b |
7 |
17310 |
|
00/165b |
33/23a |
00/91a |
44/9a |
33/7a |
44/4a |
78/22b |
00/30b |
14 |
|
|
مقادیر دارای حروف متفاوت براساس آزمون حداقل تفاوت معنیدار (LSD) دارای اختلاف معنیدار (در سطوح احتمال 5%) در صفت مورد نظر
میباشند.
جدول 10 - تجزیه واریانس صفات مورد بررسی دو جمعیت بومادران گونه A. filipendula در فواصل مختلف آبیاری
درصد ماده خشک |
عملکرد گیاه |
تعداد گلآذین |
قطر گلآذین |
تعداد ساقه گلدهنده |
ارتفاع گیاه |
قطر گیاه |
درجه آزادی |
منابع تغییرات |
006/15ns |
351/733ns |
882/12ns |
020/0ns |
005/0ns |
083/30ns |
023/0ns |
1 |
جمعیت |
588/36ns |
018/3440ns |
640/10ns |
322/0ns |
534/0* |
717/0ns |
013/9ns |
1 |
فاصله آبیاری |
336/37ns |
206/291ns |
0045/0ns |
077/0ns |
253/2** |
083/4ns |
717/0ns |
1 |
جمعیت × فاصله آبیاری |
86/6 |
72/1445 |
07/3 |
48/0 |
82/32 |
04/8 |
04/8 |
|
خطا |
97/8 |
24/28 |
62/46 |
57/11 |
29/11 |
67/7 |
67/7 |
|
ضریب تغییرات |
*، **: معنیداری در سطح احتمال به ترتیب 5% و 1%؛ ns: عدم معنی داری.
جدول 11 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی دو جمعیت بومادران گونه A. filipendula
زمان گلدهی کامل |
درصد ماده خشک |
عملکرد گیاه |
تعداد گلآذین |
قطر گلآذین |
تعداد ساقه گلدهنده |
ارتفاع گیاه |
قطر گیاه |
جمعیت |
00/209a |
51/27a |
1/128a |
79/4a |
97/5a |
92/1a |
89/51a |
00/37a |
27498 |
00/209a |
62/30a |
7/140a |
72/2a |
05/6a |
97/1a |
73/48a |
91/36a |
18043 |
مقادیر دارای حروف متفاوت براساس آزمون حداقل تفاوت معنیدار (LSD) دارای اختلاف معنیدار (در سطوح احتمال 5%) در صفت مورد نظر میباشند.
جدول 12 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی دو جمعیت بومادران گونه A. filipendula در شرایط مختلف آبیاری
زمان گلدهی کامل |
درصد ماده خشک |
عملکرد گیاه |
تعداد گلآذین |
قطر گلآذین |
تعداد ساقه گلدهنده |
ارتفاع گیاه |
قطر گیاه |
تیمار آبیاری (روز) |
جمعیت |
|
a209 |
a64/30 |
a8/152 |
a64/3 |
a13/6 |
bc74/1 |
a067/49 |
a53/37 |
7 |
18043 |
|
a209 |
a6/30 |
a33/127 |
a8/1 |
a97/5 |
ab19/2 |
a389/48 |
a29/36 |
14 |
|
|
a209 |
a53/24 |
a67/146 |
a76/5 |
a21/6 |
a57/2 |
a067/51 |
a11/38 |
7 |
27498 |
|
a209 |
a97/31 |
a3/100 |
a83/3 |
a72/5 |
c28/1 |
a722/52 |
a89/35 |
14 |
|
|
مقادیر دارای حروف متفاوت براساس آزمون حداقل تفاوت معنیدار (LSD) دارای اختلاف معنیدار (در سطوح احتمال 5%) در صفت مورد نظر میباشند.
بحث
بررسی اثرات دو فاصله آبیاری بر صفات اگرونومیک جمعیتهای وحشی بومادران گونههایAchillea nobilis، A. biberestini و A. filipendula حاکی از تفاوت در پاسخ گونهها و جمعیتهای مختلف بومادران نسبت به فواصل آبیاری است. بررسی وضعیت رشد گیاهان دارویی در شرایط مختلف آبیاری و تنش خشکی میتواند راهنمای کشت گیاهان مقاوم در مناطق خشک یا کمآب باشد (19). Sharifi Ashoorabadi و همکاران (14 و 16) مقدار خالص آب آبیاری مورد نیاز در دوره رشد اقتصادی گیاه بومادران را معادل 7/149 میلی متر برآورد کرده و اظهار داشتند که امکان کشت دیم این گیاه در مناطق مساعد کشور وجود دارد. بررسی رویشگاههای طبیعی گیاه دارویی بومادران در استان تهران و مدلسازی رشد آن در اکوسیستمهای زراعی نشان داد که اگرچه در تعدادی از رویشگاههای طبیعی استان تهران، حضور بومادران گل سفید (A. millefolium) به صورت دیم قابل مشاهده بود ولی در یک سیستم زراعی شبیه سازی شده در منطقه کرج که محل انجام پژوهش حاضر میباشد، امکان استقرار طولانی مدت این گونه به صورت دیم فراهم نشد (13). نتایج این پژوهش نیز نشان داد که فاصله آبیاری طولانی تر از 14 روز در شرایط جغرافیایی مشابه با کرج برای گونههای A. nobilis، A. biberestini و A. filipendula امکان پذیر نمیباشد.
مقایسه هفت نمونه بذری مختلف از گونه A. nobilis تحت دو فاصله آبیاری 7 و 14 روزه حاکی از اثر معنی دار (≤ 001/0) تنش فاصله آبیاری بر بیشتر صفات گیاهان شامل قطر و ارتفاع گیاه، تعداد ساقه گلدهنده، تعداد گلآذین، عملکرد گیاه و زمان گلدهی کامل است. گروهبندی جمعیتهای A. nobilis با استفاده از دو مولفه اصلی اول، جمعیتها را در سه گروه قرار داد. جمعیتهای گروه I، ارتفاع و عملکرد گیاه بیشتری داشته و در زمان طولانیتری به گلدهی کامل رسیدند. درحالیکه جمعیتهای گروه III، قطر گیاه، قطر گلآذین، تعداد ساقه گلدهنده و تعداد گلآذین بیشتری داشته و در زمان کوتاهتری به گلدهی کامل رسیدند که نشاندهنده کارایی بالای جمعیتهای گروه III در شرایط نیمه خشک میباشد.برخلاف جمعیتهای گونه A. nobilis فواصل آبیاری 7 و 14 روزه تأثیر متفاوتی بر ویژگیهای مورد بررسی جمعیتهای دو گونه دیگر داشت. بطوریکه فواصل آبیاری 7 و 14 روزه فقط بر قطر، ارتفاع و تعداد گلآذینهای گیاهان دو نمونه بذری A. biberestini؛ و بر تعداد ساقهگلدهنده و درصد ماده خشک گیاهان دو جمعیت A. filipendula تأثیر معنیداری داشته است. تفاوت در تأثیر فاصله آبیاری 14 روزه بر صفات موفولوژیکی جمعیتها و گونههای مورد مطالعه ناشی از تفاوت در تحمل تنش فاصله آبیاری 14 روزه بوده است. تنوع واکنش به کم آبی در قطر و ارتفاع گیاه جمعیتهای مورد مطالعه گونههای A. biberestiniو A. nobilis محسوس بود. عدم کاهش قطرگیاه جمعیت 27009 و ارتفاع گیاه جمعیت 18632 در جمعیتهای مورد مطالعه گونه A. nobilis و نیز عدم کاهش قطر گیاه جمعیت 17310 گونه A. biberestini نشان دهنده وجود تنوع در تحمل به تنش کم آبی در میان جمعیتهای مختلف یک گونه است. Nilson و همکاران (31) اظهار نموده است که با افزایش تنش رطوبتی گیاهان کوتاهتری تولید می شود. Nabati و Rezvani Moghadam (21) نیز گزارش کرده است که با افزایش تنش خشکی ارتفاع گیاه کاهش مییابد در واقع کاهش پتانسیل آب بافتهای مریستمی در طول روز موجب نقصان پتانسیل فشاری به حدی کمتر از میزان لازم برای بزرگ شدن سلولها می گردد.در دو جمعیت گونه A. filipendula کم آبی تاثیری بر قطر و ارتفاع گیاه نداشت.
نتایج نشان دادند که تأثیر دو فاصله آبیاری بر ویژگیهای مرتبط با عملکرد گل (تعداد ساقه گلدهنده و تعداد و قطر گلآذین) گونههای A. nobilis، A. biberestini و A. filipendula متفاوت است. در گونه A. nobilis مشاهده شد که ویژگیهای مرتبط با عملکرد گل نه تنها تحت تاثیر فاصله آبیاری قرار میگیرد بلکه منشاء جمعیت نیز عامل مهمیدر نحوه واکنش بومادران به تنش کمآبی است (7). بطوریکه فاصله آبیاری 14 روز، اگرچه عموماً باعث افزایش تعداد ساقه گلدهنده و تعداد گلآذین میشود، ولی در برخی جمعیتها نیز هیچ تغییری ایجاد نمیکند و یا بالعکس تأثیر منفی دارد. در گونه A. biberestini برخلاف تعداد ساقه گلدهنده و قطر گلآذین، تعداد گلآذین تحت تاثیر کم آبی قرار گرفتند در حالی که در گونه A. filipendula. فقط تعداد ساقه گلدهنده متاثر از کم آبی بود. Mirshekari و همکاران (20) نیز با بررسی فاصله آبیاری بر روی بابونه نشان دادند که اگرچه افزایش فواصل آبیاری از 6 به 12 روز بر تعداد گل در هر بوته اثر مثبت دارد ولی بیشترین عملکرد گل مربوط به فاصله آبیاری 6 روز است. مطالعات Heidari و Minaie (24) نیز نشان دادند تنش خشکی تاثیر معنیداری بر عملکرد گل، عملکرد بیولوژیکی، تعداد شاخههای جانبی و عملکرد سرشاخه در گیاه گلگاوزبان دارد. بر اساس تحقیقات این پژوهشگران، اعمال تنش خشکی تا سطح 70 درصد ظرفیت مزرعه سبب افزایش اجزای عملکرد میشود درحالی که با بالا رفتن سطح تنش و رسیدن به 50% ظرفیت مزرعه، از مقدار عملکرد گل، عملکرد بیولوژیکی، تعداد شاخههای جانبی و عملکرد سرشاخه کاسته میشود. نتایج مشابهی در بررسی اثر تنش روی گیاه نخود و آنیسون بدست آمد (11 و 9). درحالی که طبق گزارش Ahmadian و همکاران (3)، اعمال تنش خشکی تا سطح 70% ظرفیت مزرعه سبب افزایش قطر گل و کاهش تعداد گل در بوته بابونه میگردد. Lebaschy و همکاران (19) و شریفی عاشورآبادی و همکاران (15) گزارش نمودند که هر گونه تنشی باعث کاهش عملکرد بومادران و گلراعی میگردد.
علی رغم اینکه عملکرد گیاه نیز تحت تاثیر تیمار کم آبیاری قرار میگیرد، ولی عدم تغییر وزن خشک نمونه نشان میدهد که میزان کم آبی در حدی بوده که گیاه قدرت تحمل آن را داشته است. سالم بودن غشای سلول و پروتئینها با آبگیری ارتباط نزدیک دارد بطوریکه در محیطهای دارای کمبود نسبی آب، پروتئینهای سلولی و ساختاری ممکن است خسارتهای جزیی ناشی از عدم تأمین آب کافی را تحمل کنند (25). خسارت ناشی از تنش خشکی احتمالاً به اثرات زیانآور آبگیری پروتوپلاسم و افزایش غلظت مایع پروتوپلاسمیو در نتیجه چروکیدگی و پلاسمولیز آن مربوط میشود که ممکن است تأثیرات ساختاری و متابولیکی شدیدی را بر روی سلول به دنبال داشته باشد (1 و 25).
نتیجهگیری
نتایج این آزمایش نشان داد که تنش اعمال شده برای بررسی آستانه مقاومت به خشکی گونههای بومادران A. nobilis، A. biberestini و A. filipendula در حدی بود که نهایت پتانسیل مقاومت به خشکی هر سه گونه را مشخص کرد. براساس این نتایج، فاصله آبیاری طولانی تر از 14 روز در شرایط جغرافیایی مشابه با کرج برای گونههای A. nobilis، A. biberestini و A. filipendula توصیه نمیشود. تفاوت در پاسخ گونهها و جمعیتهای مختلف بومادران نسبت به فواصل آبیاری 7 و 14 روز، حاکی از پتانسیل این گیاه در برنامههای اصلاحی است. گروهبندی جمعیتهای بومادران گونه A. nobilis در انواعی که عملکرد سرشاخه بیشتری داشته و در زمان طولانیتری به گلدهی کامل میرسند و یا عملکرد گل بیشتری داشته و در زمان کوتاهتری به گلدهی کامل میرسند، بسیار حایز اهمیت بود. نتایج به روشنی نشان دادند که از میان سه گونه مورد مطالعه، درگونه A. filipendula کم آبی تاثیر کمتری بر ویژگیهای مورفولوژی گیاه داشت. این نتایج نوید دهنده پتانسیل تولید مطلوب جمعیتهای بومادران سازگار در شرایط خشک و نیمه خشک میباشد. آزمایشات تکمیلی برای شناسایی و مقایسه کمیو کیفی اسانس در شرایط کم آبی میتواند اطلاعات ارزشمندی در خصوص تولید گیاه دارویی بومادران در مناطقی که شرایط رطوبتی برای تولید سایر محصولات کشاورزی فراهم نیست را در اختیار قرار دهد.